BALAY KEN LOTE Sarita ni ERROL L. ABREW “Life is a shipwreck but we must not forget to sing in the lifeboats,” – Voltaire AGINNEM a bulankon ditoy Jeddah idi madarimusmosak a nagbawbaw met gayamen ti iliwko iti nobiak a ni Katrina sipud pay daydi tinakawmi a kanito iti ingkam panagpinnakada iti nagpatnag a pannaturogmi iti otel nga adda iti abay ti eropuerto maysa nga aldaw sakbay iti luasko. Kuna man dagiti lallakay, nga at-atteng kano daydiay iti sulisog tapno saan nga agbirok datao iti sabali nga umok a pagitlogan ti derrep, aglalo no dumteng ti kabulanan a sumken ket kunam lan’ agpagunggan ti rikna nga agdakiwas no sinti pagpalitnawan. Addaak iti kasta a kasasad idi iyaplag ni Kadeo, ti maysa kadagiti kadaraan a tripulante idiay bodega a part-time kubrador iti lotto ti atiddog a folder a pagtayaan kadagiti numero. Taya ka na sir Lito, baka mapapasaiyo ang katakam-takam na house and lot, insungona ti folder a naiparabawen iti lamisaanko. Nagparang dagiti napudaw a ngipenna. Lotto ti awagmi iti jueteng ditoy daga dagiti Arabo. Dua met la a numero ti tayaam ngem resulta ti lotto idiay pagilian dagiti elepante, ti maudi a tallo a numero ti pagibasaran iti mangabak. Kas pangarigan koma no ti rimmuar a lotto number idiay a pagilian ket ket 1234567, ti nangabak a jueteng number ditoy ket 567. Maysa ti lotto kadagiti saan a naikkat a bisio ken pagpalpaliwaan dagiti kadaraan iti yumayda panangged iti ballasiw-taaw. Numan pay maidasig iti babai a naka-abaya, ti aruaten dagiti babai a maabbongan amin a paset ti bagi karamanen dagiti mata, iti likud ti nabengbeng a kurtina, adda latta met dagiti uray maiparit kas iti arak, babai ken sugal ditoy pagilian a nakaipatakderan ti nasantuan a siudad dagiti kamusliman. Iti panangiyaplag ni Kadeo iti sanguanak ti maysa nga atiddog a folder a nakaisuratan dagiti numero manipud 000 agingga iti 100, napikapik ti gagarko ken riknak a tumaya. Ngimmato dagiti kidayko iti panagsabat dagiti matami kenni Kadeo ta ti premio ket nalawag a nakasurat agraman no mano ti pagtaya: HOUSE AND LOT – SR100. Pito gasut a pisosen ti pakaisukatan ti sangagasut a Saudi Riyals, ngem para iti maysa a kayatna a pagbalinen nga ebaporada ti kondensadana, awan aniaman daytoy a kantidad, baro man nga awan paw-itanna wenno padre de pamilia nga adda nga agur-uray dagiti ngiwat a suportaranna. Seks ti kapipigsaanen nga emosion, awan mortal a maka-atipa, dayta ti kinapudnona, dayta met ti naturalesana. Kadagiti napalabas a bulbulan, nagsasaruno a naibaskag iti sanguanak dagiti naduma-duma a premio nga abaken. Adda cassette tape recorder ken ti balor ti pagtaya, 20 riyals; relo a nangina iti balorna, 30; singsing a sukog sapatos-kabalio nga agdagsen iti 20 a gramo, 30. Adda metten namindua a gundaway a segunda mano a kotse ti premio, sag-singkuenta riyals ti pagtaya. Ngem iti daytoy nga aldaw ket sangagasut a riyals. Ita man pay nakunak. Gapu ta damok a makita daytoy, inarasaasak ni Kadeo no ania dayta a balay ken lote a premio. Inyasideg met ni Kadeo dagiti bibigna iti lapayagko ket nabatad ti nangngegko nga uray la adda nagkulaiseg iti nagbaetan dagiti luppok, aglalo iti intugki-tugkikna ti tammudona iti lamisaan nga ayanko. Pinilik ti numero 169, a dinardaras met ni Kadeo a siniggawat ti pagtayak sana inikkan ti ekis iti nangisit a pentel pen ti ayan ti kahon a nakailanadan ti numero. Kalpasan iti pangaldaw a maammuanmi ti resulta ti lotto babaen iti telex. KALKALPASKO a nangaldaw idi seniniasak ni Bushra, ti Sudanese a drayberko a rummuarkami. Huebes ita ket inton sumaruno nga aldaw ket awan ti serrekmi, ta Biernes ti pannaka-holiday ditoy Saudi. Agarup tallupulo a minutos a tarayen ti luganmi ti papananmi a post office ta kolektaenmi dagiti sursurat a naggapu iti naduma-duma a sulit’ lubong, personal ken opisial a komunikasion. Paset daytoy ti trabahok kas Administration Manager iti Ittahad Movers Inc. maysa daytoy a freight forwarding door-to-door a kumpania. Ngem ti talaga a trabahok, kas nailanad iti kontrata a pinirmaak ket ti mangipatakder ti in-house publicationmi a siak ti editor, mannurat, photographer, reporter ken bale one-man army a makaammo iti aminen. Madama iti bunongko iti sursurat para kadagiti empleadomi a Filipino, Indonesian, Saudi, American, European, Indian, Sudanese, Eyptian ken dadduma pay a puli idi sikakaranting ni Kadeo a nangipus kaniak. Lakay, (kasta ti kadawyan nga awagda no Ilokanoka), panalo ang numero mo, ingkissiimna nga intagalog daytoy i-Bikol a kaopisinaak. Arig dumanon lapayag dagiti isemna. Naammuak kenni Kadeo a no house and lot ti premio, sikreto, kayatna a sawen daydiay laeng nangabak ti pagibagaanda. Datay kunadan, uray ngata ibalam ti kanion ni Kadeo pulos dinanto ibaga no siasino iti nangabak iti house and lot, kas paset iti naannayas a panagtuloy ti premio nga abaken. Tapno mapnek la ti riknak, pinalipitak iti sangapulo a riyals. Iti ragsakna ket immay naki-apir, ket iti panaglinnipak dagiti naukrad a dakulapmi nasinga ti ulimek iti uneg ti opisinami. Tallo nga oras pay sakbay ti retirami ngem diakon a maipamaysa ti dumdumogak nga ed-editek nga artikulo. Imbes a magagaranak, aglalaok ketdin a danag, buteng ken alliaw ti agsisinnublat a sumippayot iti kaunggak. Ngem diak met maatipa ti panagkulaiseg ti luppok ta nabayag metten daydi naudi a rabiimi kenni Katrina. Kasla agtutukel metten ti marikriknak. Diak la ket maaluadan iti pannakaibiat dagiti nagadu a saludsod a di met kayat a sungbatan ni Kadeo itay. Kasanon no maaktodakami? Mabalin a mapaawidak kano no ingkaso laeng a kamuslimanda ti kaduak. Natalged ngata ti lote ken napintas ngata ti balay a premiok? Kasano ngata a mailakok ti lote wenno maiyawidko ti balay? Ket kas pangarigan ta di met dawdawaten ket maaktodakami, kabalinak ngata ti sangagasut a saplit? Urayak la napakiet ta malagipko daydi sanaang ken apges a nagpasarak iti pannakukugitko iti natadxem a labaha a nailandag iti sangat’ bayabas idi sumalpaak iti tawen a sangapulo ket maysa, sakbay nga agkakak ti lilidduokak. Daytanto ket makullayoten? Yad-adayom apo, naitanamitimko. AGALAS KUATRON ti malem idi napanko innala idiay Accounting Department ti kinsenas a sueldok. Malagipko datay ipagpagatang ni Inang a makina a pagdait santo kuarta a paggatangna kano iti supot ti arina a daitenna nga ules ta isu pay a nayon ti birokna ken pangalaan iti inaldaw a gastusen kadagiti masapsapulda kenni Amang. Limakami nga agkakabsat ngem datay la buriddekmin a balasitang ti kaduada idiay balay. Inayabak ni Bushra ket intedko ti balor dies mil pisos a pakaisukatan ti riyal ta makaammonton isuna a mapan agremit idiay Saudi American Bank idiay Al-Balad. Iyawatna laeng ti kuarta kadagiti maysa a clerk idiay, ibagana ti naganko. Kasla masirmatakon ti nagpaiduma a ragsak ni Inang ta adda met laengen paggatangna iti makina a pagdait ken magatang metten ni Amang datay kigaw a kabaian ni Angkel Badas ta kasukatto ni Kalantangan nga agarado ta lumakay metten a nuang. Ket ti mabati, isunton ti usaren ti buridekmi iti inna panagkasangay inton sumuno a lawas a kalanglangna dagiti kaeskuelaanna iti maikadua a tawen iti kolehio. Apagisu nga aguni ti sirena a mangipalnaad iti panagretirami idi sikakaranting ni Kadeo a simbrek iti opisinak. Insenniasna a tuman-awkami idiay tawa. Nalawag a matannawaganmi ditoy ti “balay” nga intudona. Inrikepko ti opisinak ket kinuyognak a napan iti ayan ti “balay”. Inasitganna ti “balay” ket impakaammona a siak ti nangabak iti lotto. Adda kadua daytoy a mariparko ket maysa nga Indonesian. Gapu ta naka-abaya, dagiti laeng matana ti maanninawak. Iti tayagko a lima kadapan pito a pulgada iti tawenko a trenta, tantiak ket aglima kadapan ken dua a pulgada isu ket agtawen iti duapulo ket lima. Insennias ti drayber a lumuganak. Nagtugaw ti “balay” iti abay ti drayber, nga iti linteg ditoy a pagilian, ket kaawatan nga asawana. Nagtugawak idiay likud. Ad-adda manen iti danag ken nerbiosko ta di matimtimek dagiti dua. Arig makatitileng ti kinaulimek iti uneg ti de-aircon a kotse, a nagmaglammin la ket iti pakabuklak. Ipagarupko no ti nakapsut nga ungor ti air-con ti matimtimudko, saan ta ti met gayam mismo a napigsa a panagangesko. Nagbalawak ta malabsanmin ti nalawa a compound nga ammok kas nasaon dagiti beteranon a ka-opisinaak a balay ti maysa kadagiti prinsipe iti pagarian. Agarup aglima ektaria ti kalawa ti nabakudan iti nangato a compound. Iti ungto ti kalsada, nagkurba ti luganmi ket mapasungadakon ti residential area dagiti puraw a pakalasinan ti istilo Mediterranean nga arkitektura dagiti balbalay. Ad-adda manen iti siddaawko idi sumbrekkami iti nasao a compound ket sitatangig ti guardia a nangsaludo iti drayber. Marabah, Welcome, naipigsa ti guardia a nabatad a nangngegko. Simmardengkami iti maysa a balay nga adda iti ungto ti kalsada a naipideg iti maysa a nagsulian iti compound. Dimsaagak. Dimsaag met ti babai a naka-abaya, ti nangisit a pagan-anay amin a babbai, gangannaet ken patneng. Nakadalungdong ti nangisit ti ulona a maabbongan pati ti rupana, nga iti daytoy a kanito ket dina pay inikkat. Nagwagis ti drayber, ket in-inayad a tinurong dagiti pilid ti lugan ti ruangan a rummuar iti compound. Tinaliawnak ti babai ket insenniasna nga umunegkami iti agdua-kadsaaran a balay. Idi pay la a nadarimusmosak ti kayat a sawen ti premiok a nangabak iti lotto. House and lot, balay ken lote. Ti balay isu ti babai ket ti lote isu ti balay. A kaiddaek iti agpatnag. A segun ti pateg ti pinagtayak a sangagasut a riyal ket maysa isuna a Filipina. Apagserrekko iti balay, ti nadanonanmi a pagtaengan, nadiparak a di met unay nalawa. Ti salas ken kusina iti adda iti baba ken dua a kuarto iti ngato. Insennias ti babai a surotek iti maysa kadagiti kuarto nga adda iti ungto. Inikkatna ti dalungdong iti ulona. Ako si Luzviminda, Luz kabayan, inyawatna ti imana. Diak koma kayat nga abrasaen ta aglamlammiis dagiti imak ngem napilitanak ta makitak iti diarna a kasla adda adalna a babai. Suspetsak, kas kadawyan iti trabahona, a parbo a nagan ti inusarna. Ako si Lito Palpallatoc miss, nakunak apaman a nagsabat dagiti dakulapmi. Relaks ka lang kuya Lito. Luz na lang, inulitna ta diak unay naikaso ti immuna a naibagana itay. Dadalawa lang tayo dito sa house and lot. Bukas ng hapon na babalik si Marsiam. Ti Indonesian a drayberna ti kayatna a sawen. Nagtalatalangkiawak a kasla penkek ti impalnaadna. Tinurongko ti tugaw nga adda iti abay ti katre. Inussobna ti abayana. Nakapantalon gayam iti maong a nailet ti tabasna santo naka polo shirt iti puraw ket maripar ti pakabuklan ti ala-Coca-cola ken pamestisaen a pammagina. Napaalimonak. Nagkulaiseg manen ti adda iti abay ti luppok. Nalagipko ni Katrina. Inisemannak ket nagparang dagiti singin a kallidna. Agdaldalluyon ti riknak. Saan ka sa atin Kuya Lito? Pinangburakna iti ulimek. La Union, medio nakapsut ti sungbatko. Ikaw, naalak ti tuturedak a simmublat. Pangasinan, Urdaneta. Ilokanaka? Pinerrengko. Wen manong. Dakayo? Wen Ilokanoak met adi. Kellaat, kunam lan’ apuy a nasebseban ti nalammiis a danum ti darang nga itay pay la a sumsumged iti pakabuklak. Imlayak a dina oras. Napangilangilak. Kasla kimat nga adda simmippayot iti kaunggak. Ngem sakbay a maukapko ti ngiwatko, nalettaten ni Luz dagiti butones iti badona ket nagparang dagiti nangisit a brana. Insenniasko ti atipak. Adda kadi problema Manong Lito? sinaludsodna. Ad-adda manen a simken ti mamadiak. Napawingiwak ket nagkuretret dagiti mugingna. Immangesak iti nauneg sako imbulos ti kayatko a maaramid. Maysaak a mannurat adi. Nomuna ket ka-Ilokanuanka. Hindi katalo a kuna dagiti anggalog. Bay-amon daytoy premiok ngem maysa laeng ti dawatek kenka, nagpormalak. Ania daydiay manong? Apon a siddaawna ken ngaton dagiti naraber a kidayna a kasla di mamati iti nangngegna. Di la mabalin nga istoriaem laengen kaniak no apay a kastoy ti trabahom? No apay a kastoy ti nagbanagam adi? Ta apay, estoriaem wenno ipadamagmonto manong? Medio na-alarma ni Luz nga uray la nagliad iti tugawna. Mannuratak iti piksion, mabalinkonto nga adawen daytoy pudno a pasamak iti biagmo, iti adal a mapidut ken pagpampanunotan, numan pay agtalinaedto latta a sikreto ti pudno a naganmo ken pagtaengam. Mabiit man laeng ngarud Mang Lito, impakadana. Siaalibtak a tinurongna ti sabali a kuarto. Ammok nga agsukaten iti para balay. Immulog kalpasanna a napan iti kusina. Inruarko ti kanayonko nga itugtugot a maibulsa a notebook manipud iti belt bagko. Ingkur-itko dagiti planok a saludsoden. Ket pinadasko nga iyulo dagiti dadduma a saludsod tapno dinto a makadlaw wenno agatap ti kainnumanko nga isunto la ket ti pagsarugaddengan wenno pakaisikkarudan ti taray ti panunotna ket matiped dagiti kinapudno a kayatko a paruaren. IMPARABAW ni Luz dagiti insaganana a taraon a pangrabii. Deep fried a manok a naggapu iti Al-Baik Restaurant ken ti kaasmangna a tinapay, prito a nailgat a patatas a naipapudot a balbaliws iti oven ken maysa litro a Pepsi. Ala sais gayamen, nakunak idi masaripatpatak ti dakkel a relo a nailansa iti diding. Ket ni ….kaano nga agsubli? Saludsodko kas paniguradok. Nalipatak met ti naganen datay kaduana. Ni Marsiam manong? Malem no bigatton nga agsubli, timmung-ed ni Luz. Asawam? Rinugiak. Kasla kasdiayen manong, ngem actually isu ti bugawko, nagpormal ni Luz. Mano a tawenmon iti kastoy a trabaho? Dandani dua tawenen manong. Kasano a nangrugi? Pinirsayko ti luppo ti manok sako insawsaw iti ketsap. Kastonay manong: Nursing ti inggraduarko idiay Urdaneta Community College. Dua tawenkon nga agtrabtrabaho kas nars iti maysa nga ospital ti gobierno idi mapanunotko ti ag-abroad. Bassit-usit ngamin ti sueldok santo siak ti inauna iti uppat nga agkakabsat a panay a babbai ket dua ti agkolehion. Maestra ni nanangko ket empleado met idiay munisipio ni tatangko. Nag-applayak iti maysa kadagiti recruitment agencies idiay Manila. Napekekami idi damo. Nagpatinggaak la iti airport ket impalnaawnak a nagur-uray ti ahentek a nagpukaw a kasla asuk. Dakkel a kuarta ti napukawmi. Nag-aplayak manen ngem diakon nga impakaammo kadagiti dadakkelko ta dida kayaten. Isu nga iti maysa kadagiti kakabsat a babai ni tatang nga adda idiay Amerika ti bimmulodak iti pinagbayadko iti placement fees. Ditoy Jeddah ti simmangladam? Saan manong. Idiay Makkah. Maysa a klinika a limakami a nars, maysa a dentist ken dua a duktor ti empleadona, kasla laying-in hospital. Idi kuan… Idi kuan manong a ket maysa nga aldaw nasapaak a simbrek, siguro apan la nga alas siete pay la ti agsapa. Binilinnak ti duktor a Pakistani a paburkak ti danum tapno ma-sterilize dagiti gamigam ta adda naka-eskediul nga aganak. Madamaakon a mangad-adaw kadagiti gamigam idi nakigtotak ta kellaat met lattan nga adda naidugol a naigusod ditoy baba iti ubetko. Ket bigla nga adda nangrakep kaniak. Naggulagolak ket idin ta nakaruk-atak, ti met gayam duktor a Pakistani a nakakarsonsilio laengen ti agpanggep. Dinardarasko ti rimmuar manipud iti klinika. Ngem sakbay a makemmegnak ti Pakistani, pinalekko ti ulona iti nakaparabaw iti lamesa a plorera. Natumba, numan pay agdardara ti ulona, kinamatnak ti duktor idi makabangon ngem napardas iti panagkurbak iti maysa a kalsada. Usto met nga adda sumungad a limousine. Awan ti nakakita iti daydiay nga insidente? Awan manong, daydiay la drayber ti nakakita kaniak nga agtartaray. Ti ammok saanen a kimmamakam ti duktor ta sigurado la ket a napakapsutan Ammok idin a diakon makasubli iti trabahok ken amangan no ipablaakdak pay iti pagiwarnak. Agsangsangitak a matayak iti rurod iti uneg ti kotse gapu iti nakuentak a malas a dimteng kaniak iti daydi nga aldaw. Nawatiwat ti biahe ket ingkeddengko nga impudno amin iti drayber. Datay kunadan, ti siasinoman a malipit uray tadem ket kaptanna nga ingkapilit. Kayatmo a sawen manipud Makkah, nagdiretsokayon ditoy Jeddah? Wen ‘nong. Idiay ayan ti flat ni Marsiam idiay Al-Bawadi. No kasta ni ngarud Marsiam ti nagbalin a salbabida iti biagmo? Wenen a ‘nong, kapilitan ania pay ngay ngarud? Rinabiiak idi nga agsangsangit iti nagbanagan iti naulpit a gasatko. Nagadu met dagiti nagtudo a saludsod idi. Anianto ngatan ngay ti kunaen dagiti dadakkelko? Dagiti kakabsatko? Addanto pay ngata rupak nga isarangko? Kasanon ni Artemio? Sino nga Artemio adi? Ti agur-uray a mangikasar kaniak a boyprenko ‘nong. Naisaldakon ti dayawko kenkuana, Iti nakapay-ak, idin ta maal-alak ti riknak, ingkeddengko iti makisugal ket agpraktikalen a. Ta adda met asawan Marsiam a nabatina santo lima met kano dagiti pinutotna. Ket no agsadagak laeng iti birokna a drayber iti limousine, nga isu met ti ipaw-itko a ket awanen a. Sino met ti nangirugi ken akin–aydea iti dayta a lotto? Dayta ti diak ammo manong. Ta segun kadagiti immun-una nga overseas contract workers ditoy, idi sumangpetda iti nasapa a dekada sitenta addan dayta a lotto, daytoy a house and lot a premio. Kayatmo a sawen addan Filipina a kas kenka idi pay? Saan ‘nong. Dagiti naduma-duma a puli nga umay ag-haj, ag-pilgrimage. Adda Ruso, Indonesian, Indian, Lebanese ken dadduma pay a puli. Didan nga agsubli idiay pagilianda. Aglemmengdan, ket gapu ta saan met a legal iti kaaddada ditoy, kapilitan a sumapulda iti panggedan a kas iti nakaipanak wenno maki-live-indan tapno la agbiagda. Adda met dagitay nasuerte a makaasawa iti patneng ket agbalin a legal ti kasasaadda. Kayatmo a sawen, pasensiakan adi a?, dika masaksaktan, iti kasom, uray sinno kadin ti makikaidda kenka? Saan ‘nong. Padak la a Filipino. Diak kayat ti sabali a puli. Diak kayat ti maakaran iti sakit, kasla awan aniaman a kinuna ni Luz. Mamin-ano kayo met a rumampa kenni Marsiam? Mamindua laeng ‘nong, kada kinsenas ken agtapos. Ta apay met? Apoka met ‘nong aya. Isut’ tiempo ti panagsusueldo. Diak kayat nga ipautang ta narigat met ti agsingir, inyellekna nga ingkidday. Unay met ta utangenen, nakunak met a sinaruno met ti ellekko. Nayugyog ti bagik agingga iti baba iti siketko ngem nagtalinaed a nakakukot ti kawitanko nga awanen ti sasarigsiganna iti pannaka-kontra-pelona. .Ket kasano met ti bingayyo kenni Marsiam? Pimmirsay met ni Luz iti pitso ti manok, insawsawna iti sarsa sana insubo. Idi damo ‘nong a ket pipti-pipti. Ngem idi ammok met ti wawengkon a ket nagbalin a 70-30. Imbag man ta nagmayat ni Marsiam? Rumbeng laeng nga agmayat, ta ammok met ti agnegosio a maymaysaakon. Negosio? Porke aglaklakoak iti petaka, negosio ti nangibilangakon iti daytoy ‘nong. Datay kunadan, trabaho laeng, awan pinnersonalan. Kasanodan dagitay nabati? ‘Niat’ kayatmo a sawen ‘nong? Dagitay napanawam idiay pagiliantayo? Ti la pampanunotekon ‘nong a ket dagitay kakaek nga ages-eskuela. Sanabale dagiti dadakkelko ta adda trabahoda a pakakumikomanda. Linipatko pay la dayta moramoralidad kas kada kunsensia ken bain bain ta dinak mabbiag dagidiay. Isuda ketdi iti kunkunsensiaek. Kasano? Ammoda met a dos mil riyals laeng ti sueldok. Awan kissayna nga ipatpatulodko amin. Ngem no madanon iti enrollment ket masapul iti dakkel a kantidad, ibagbagak a nag-salary loanak, tapno dida met perdien ti panageskuelada. Iti daydiay a kaso, a no maminsan, ket kasapulan met ti panaglangsot tapno adda mayat nga ibungana. Katorse mil riyals ngarud ti mabirbirokam kada bulan iti mamindua a pannakai-negosiom? Dakkel unayen no idasigmo ti sueldom a kas nars. Dakkel no dakkel manong, ngem no kuentaem nga usto, di pay umanay a katukad tapno maallangonko pay ti bagik ken iti dayawko iti nakailugnakak a gayong-gayong. En met ketdi a adi. Di met panangidawdawat, kasanon no matiliwdakanto? Nakapsut la unayen a Filipino daydiay ‘nong no dina ammo a remediaran ti amin. World-class ti kina-diskartetayo a puli no ninto pay met la panagipamuspusan iti pagsasaritaan, di kadi ‘nong? Sen met ketdi a, adi. Ag-cross countryakton a manong, intuloyna. No makaurnongak iti balor uray kaguduat’ milion la a doliar mabalinkon sumbrek idiay America kas investor. Kasdiay ti inaramid ni antimi. Ken siak a maysa, diak a pampanunoten iti pannakatiliwko ta amangan ket no ad-adda la nga agkibaltangak. Sino ti akinkukua iti daytoy a compound? Kukua kano ti maysa kadagiti pinutot ti ari ‘nong. Kaadduanna nga expatriates, gangannaet a Puraw dagiti adda ditoy uneg ‘nong. Soldado a mammagbaga iti ari dagidiay. Daytoy ngay a balay? Kukua ti maysa a koronel a dati a boss ni Marsiam a nagsubli diay America ngem agsublinto met la ditoy Saudi. Ni Marsiam ti napusganna a mangtaripato. Daytoy a balay ti nagbalin a lote ket sika met ti balay iti kuartona? Pinirsayko ti tinapay sako insawsaw iti peanut butter. Ania pay ngay manong? Kasanon no agsikogka? Narsak ‘nong, ammok ti ar-aramidek, intangad ni Luz ti basona a napno iti Pepsi. Mano a tawen ti planom a panaggian ditoy? Tallo a tawen ti karkulok manong. Adda pay makatawen a nabatbati. Maurnongkonton ti kuarta a kasapulak. Nga agawid? Ag-for good kanton adi? Nope. Diakon a plano ti agawid manong. Ta apay met? Awanen ti rupak nga isarangko pay kadagiti sangpetak. Datay kunadan, iti daytoy a biag, dua a klase ti bayanggudaw. Umuna ket ti turista nga agpaspasiar tapno mapadasanna a baddekan ken buyaen dagiti disso a kayatna a baddekan. Maikadua dagiti kas kadatayo a contract workers nga agbirbirok no kasanotayo a remediaran ti napanawantayo a kinakurapay. Nangina unay ti katukad dagiti mabirokantayo ta kangrunaan a dagiti karadkad ti pamiliatayo ti maidaton. Yes, the social cost is staggering, inyinglisko. Saanen a mabilang dagiti nawara a pamilia, dagiti annak a nadadael iti masakbayanda gapu iti nasapa a pannaki-asawada a di nalpas dagiti adalda ket ti itataud dagiti kameng ti pamilia nga agur-uray lattan kadagiti remittances a namagbalin kadakuada a materialistiko, nagminar manen ti kina-mannuratko. Korekka idiay a puntos manong. Iti daytoy a punto met a siakon ti nagpakalugi idin ta inawatko ti pangngeddeng a diakon susteneren daydi karik iti nobiok nga agsimpakaminto. No makauray wenno saan, no natibker ti panagayatna, ti masakbayan laengen ti makaibaga numan pay nakasaganaak metten nga agbiag iti punto laeng iti ekonomia a pakaigapuan iti panagbayanggudawko iti sabali a pagilian. Numan pay kuarta ti ramut ti amin a kinadakes, Luz, adi, kasapulan met daytoy tapno matungpal dagiti dadduma nga arapaaptayo ta addatayo ngarud iti kapitalista nga ekonomia. Arapaap ken tun-oyen a di met kabalinan nga impamuspusan ti gobiernotayo iti bukodna a pagturayan. Numan pay sangkaibaga dagiti komunkontra iti daytoy a polisa nga awanto koman iti agbayanggudaw iti ballasiw-taaw a mangged, di met mailinged a daytoy met la a polisa ti ingkapilitan ket ikidem a suroten tapno tumpaw ti agngangabiten nga ekonomia, a datayo ti agserserbi a salbabida. Wen ngarud Manong Lito, nakuna ni Luz ket kellaat a nanglangeb ti rupana. Inamlidna ti agsumbangir a suli dagiti matana sakbay nga intuloyna ti nagsao. Itan a maamirisko manong a no siak la koma iti masurot ket maisubli pay daydi kalman, mas a kaykayatkon daydi sigud a kasasaadko idiay pagiliantayo a numan pay bassit-usit ti sueldok, sanabale ta nalagda latta ti kammayetmi iti pamiliak kasta met iti nairut a relasionmi iti nobiok. Ta ti gayam pudno a ragsak ken pudno a pannakapnek ket awan kadagiti nailubongan a banbanag no di ket agtaud iti uneg ti pamilia nga ayan ti kabassitan a yunit iti kagimongan. Adda kadi panabagbabawim iti daytoy a nagbanagam adi? Pinangresan ni Luz ti paniona sakbay a simmungbat. Dakkel a manong. Ngem ammotayo met nga awan ti umuna a babawi. Adda nga adda iti kamaudiananna. Ngem nupay adda babawik, ad-adu met ti reggetko a bumangon ken panawan ti nakailugnakak. Datay kunakon, ti panggepko ket agbayanggudaw latta tapno matulongak ti pamiliak. Dua tawen pay ket agretironton dagiti dadakkelko. Pinerrengko ti kasangsangok nga itan ket nalawagen ti rupana numan pay maripar ti naglemmaan ti ladingit iti panangiluana kadagiti sakit ti nakem ken dangkok dagiti tuok nga im-impenenna. Maanninawak ti nagpaiduma a pinget a makidangadang kadagiti pannubok iti biag iti baet iti kinamanagmaymaysana, awan gagayyemna, adayo kadagiti kakabagianna. Good luck ngarud ading Luz. Agyamanak ta pinatgam daytoy nga innuman. Baam ta istoriaekto amin amin. Wen ‘nong. A ngem saanka a koma a mangasaba a, inrungiitna. Ta saan met nga amin ket maymaysa a Biblia ti pamatianda. Basta ibagamto lattan a, a no mabalbalin, awanen ti abro-abroad, innayonna. Ta uray sangkayapuyan-sangkaisakmolan ti mabirokan no nalagda latta ti pundasion ti pamilia, idiayton nga aguddog ti pudno a ragsak ken pannakapnek, inggibusna. Ali, baam ta makadanon adi, inrungiitko met. Timmakderak a napatakder met. Naginnabrasakami. Inarakupko ket nagari iti rikna a naingkabsatan iti nagbaetanmi. Naassianak ta malagipko datay buridekmi a balasitang a ni Gracia a mangkadkadua kada amang ken inang. Kasanon no isu met ti nakapasamakanna? Inamlidko ti suli dagiti matak sakbay a naukas ti innarakupmi. Inin-inayad nga inagkan ni Luz ti pingpingko a sinupliak met nga indeppel ti bibigko iti mugingna. Ammok a dikamton agkita. Nagkibinkanmi a nagna nga agturong iti dakkel a ruangan iti compound. Naminsan pay a timmaliawak. Fi Aman Illah, goodbye Manong Lito, impakamakamna. Ma’a As-salama, goodbye met Ading Luz, insungbatko met. Nagsinnabat dagiti isemmi. Nariparko manen ti ingget linteg a takderna a pumaypayapay a kinadua dagiti rumimrimat a matana. Usto met a sumungad ti limousine. Apagtugawko iti uneg ti nalammiis a lugan, nataldiapak ti relok iti pungupunguak. Alas dos gayamen iti parbangon. No sadinnoman ti ayanmo ita a sulit’ lubong Luzviminda Filipinas, adtoy adi ti ababa a pakasaritaam iti naunday a panagbaniagam iti pannakisugalmo iti daytoy a dangadang iti biag tapno maallangonmo ti dayawmo.
Posted on: Fri, 18 Oct 2013 22:14:07 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015