Duhlian History Chhinlung chhhuak ‘Chin’ hnahthlak Pu - TopicsExpress



          

Duhlian History Chhinlung chhhuak ‘Chin’ hnahthlak Pu Duhliana thlahte chu Duhlian (Duhlian hnam) tih an ni a, an tawng pawh Duhlian tawng tih a ni. (Duhlian thlah Pu Luseia thlahte chu Lusei tih an ni a, an tawng pawh Lusei tawng tih a ni.). Khawvel mi fingten ‘Thil awm lovah hming a awm ngai lo’ an ti a. Hmasangah chuan Duhlian tawng tih an hmang thin a, tun hnuah, British sawrkar thlen chinah Lusei tih hian a luahlan ta niin a lang. Lushai Hills tih a nih laia an zirlai buah chuan Duhlian dialect tih a ni a, tun hnuah Lusei tawng/Mizo tawng tih a ni leh ta a ni. Pu Buanga dictionary sawi dan chuan ‘Duhlian tih chu Lushai Hills-a hnam u leh an tawng hman sawina a ni a, Lushai tawng ngialngan lo chhuahna bul a ni’ a ti. Zo tawng dictionary pawhin, ‘Duhlian chu Mizo hnahthlak zinga Lusei hnam bik sawina a ni’ a ti. Mizoram politik lama hruaitu zinga mi hmasa R. Vanlawma chuan ‘Ka naupan laiin Duhlian tawngin lehkha ka zir a, Duhlian hnam chu hmuh tur a awm si lo’ a ti (HLCA Ruby Souviner, p.56). (Lushai leh Lusei tih hi thil thuhmun sawina a ni). Hetiang hian hla a awm. ‘Duhlian khua ka tlawnah Ka ke do dup ai in, Vacin te tial bang len, Ti kua hrawng thlai thlo lang’ tiin. A awmzia chu, ‘Duhlian khua ka zin tumin ka ke ka rap fuan a, Chinrang sava tial te angin luidung zawh chiam a ngai’ tihna a ni. Hei hi pipute chuan zu inna hmunah an sa thin. Vaipheiho hlaah pawh ‘Duhlian chanu sawrthlapi bang rel, Nuthai dingin sawnin sul leng, A tha sisel, sawrthlapi bang rel’. A awmzia chu ‘Duhlian fanu Chhawrthlapui iang e, thainu atan biain leng dun ila, a tha hlei hluan Chhawrthlapui iang e’ tihna a ni (HLCA Ruby Souviner, p.56). Falam bial Tlangkhan khaw lal Pu Kapliana pawhin, ‘Kan khaw lu mel khat velah phul zau nuam tak a awm a, Duhlian hmun tih a ni. Pulh hri (Hripui) a thleng ta chiam a, Cherhmun lamah an insawn, Mar tawng an hmang’ tih Pu Rualthankhuma nena an inkawmnaah a sawi. An hla phuah pawh: ‘Tlang hri awmlai nawl tui ang lo lian, Van hnuaipui rawn fang e, Len mawi tur zawng thla an fam zo ta’ tih a awm. Tlangkhan chu Duhlian chanchin chhuinaa Zotlang tih nen inhlat vak lova awm a ni. Mi thenkhat chuan tuna Lianduh tih khua pawh hi atirah chuan Duhlian tih a ni a, hnam dangin an luah chinah a letling zawngin Lianduh an ti ta a ni ang tih an ring. An khaw mawng lui pawh ‘Mar Va ‘tih a ni. Mar tih hi Pawih-hovin Duhlian tawng hmangho min kohna hming hlun a ni. Lianduh khua chu Seipui nena inhlat lo tak a ni a, an inkarah Lunkhua a awm, kan pipute chenna khaw hlui a ni. ‘Lalluna khua’ tih a ni a, tun hnuah Lunkhua an puttir ta a ni. Lalluna unaute chu Sialchhunga, Chalchhunga leh Ngalchhunga te an ni a, Neihhrima thlahte an ni. Kan pipute se chhun, khuang chawi nikhuaa muala an lam hla ‘Sabuan hla’ or’ Lersia hla’ an tih ah pawh ‘Ka do Lutmualte u, Duhlian zathum tui ang seng aw ti,Tui ang seng ngai lo, ka do kimah zan ar ang ka thah, tih a awm. Hla awmzia chu, ‘Ka doral Ralteho hian Duhlian zathum tui ang in nem duai min ti maw? Tui ang kan nem ngai lo, kan doral apiang zan ar lawi angin kan that zel a ni,’ tih hi a ni. He hla hi Seipui khuaa an awm ngheh hnu, Hualthana leh Neihhrima te unauvin Muchhip tlanga Lasi inlar an hmuh atanga an hla dawn niin an sawi a, a tirah chuan Duhlian tih hi an hmang lar zawk niin a lang. Kum 1920 hnu lamah ‘Lusei tawng’ tiin Mizoramah an thlak leh a, atira ‘Duhlian tawng’ an tih kha a lar ta lo a ni. Tin, mi thenkhatin Hualngo tawng ni bik anga an sawi avang leh anniho chu khawchhak rama cheng an nih bawk si avangin, thlang chhuakho hian an ngaihnep phah niin a lang bawk. Tuna Mizo tawng kan tih hi Duhlian tawng tih a lo ni tawh thin. Kan thlahtu hi chhui dan hrang hrang a awm a, an chhui dan tlanglawn deuh ber chu: 1. Thlapa fa Duhliana 2. Duhliana fa Luseia 3. Luseia fa Hlamlira leh Sumhauva 4. Hlamlira fa Sumpuia (Note: Sumpuia hun lai hian tuna Falam leh Tlaichhun khaw inkarah an awm a, tun thlengin Sumpui hmun tih a la ni). 5. Sumpuia fa Seipuia (Seipui khua an din) 6. Seipuia fa Lianmauva (Mauva) 7. Lianmauva fa Tlahtea leh Khirhtea 8. Tlahtea fa Hualthana leh Neihhrima (Note: An ni unau hian Seipui khaw lu Muchhip tlangah Lasi inlar an hmu a, Lusei sakhua a intan tih a ni). 9. Hualthana fa Hualngova, Hualhanga, leh Hualhnama 10. Hualngova fa Bochunga, Cherputa, Chalthlenga leh Khupnova Thlahtu chhuitu thenkhatin Hualngo thlahtu hi Lersia ni anga sawi an awm. Lersia chu Tlang ram thlen hnua piang, Chawngthu hnam, Sanzawl lal, Duhlian tawng hmang a ni. Lersia, Hualngo thlahtu a ni lo chiang. ‘Chhakchhuak’ chu Duhliana thlah kal zel Lianmauva thlahte an ni. Chhakchhuak tih hi thlahtu hming anga sawi an awm laiin Tiau kan hnua chher chawp, ‘Chhak lamho’ tih atanga lo chhuak ni a sawi an awm bawk. A enga pawh chu lo ni se, ‘Chhakchhuak’ tih hming chu a lo awm ngei tih a chiang viau awm e. Chhakchhuak kan tih te chu hengte hi an ni awm e. 1. Hualngo: Bochung, Chalthleng, Cherput , Khupno 2. Hualhang: Chalbuk, Chumkhal, Taihlung, Chertluang, Sialchhung, Khupno/Khipno 3. Lunkhua: Lallun , Fangte, Chalchhung, Ngalsi, Baichi, Phungchi 4. Hualhnam: Muansuan, Lamtun, Mitsum
Posted on: Mon, 01 Dec 2014 17:33:38 +0000

Trending Topics



Recently Viewed Topics




© 2015