Gcina Hendrieck Khoza writes: 02 September 2013, 21:43 pm Loku - TopicsExpress



          

Gcina Hendrieck Khoza writes: 02 September 2013, 21:43 pm Loku lokucuketfwe ngentasi ngumbono wami lengiwutfole kumitfombo leminingi, ngitsi kulenyanga yemagugu, angisite labo lebangati kutsi sive sabo Ngomane sibuyaphi. Uma ungahambisani nalokubhaliwe, ngicela ungitsintse kumakhala ekhikhini wami, inombolo yami itsi: 082 9747 074. Umlandvo wabo Ngomane: Umlandvo weBenguni noma bantfu labamnyama ucishe ufane ngoba badzabuka ndzawonye. Kuncane kakhulu lokubhaliwe ngesive sakaNgomane. Naloko lokukhona akubaveti kahle-hle kutsi bantfu bakaNgomane badzabuka kuphi. Labekunene batfolakala esifundzeni saseMpumalanga kusukela ngeminyaka yabo-1700. BakaNgomane nanabo bahamba emave nemave kufika lapha batfolakala khona nyalo. Lubisi (2002:2)Ubeka kanjena mayelana naloludzaba: Lesive sakaNgomane besitfolakala ngebunyenti edvute nemachibikati abo Victoria, Malawi, Mweru, Kariba kanye nalamanye emachibi ladvute nawo. Ngalokuhlala kwaso lesive kulamachibikati kwenta kutsi lesive singalambi ngobe besikwati kutjala tivandze taso ngendlela lesasifuna ngayo. Kudla bekungasweleki ngobe bekulinywa ngebunyenti. Lesive besilima kakhulu kudla kwesintfu lekukwendzabuko. Besiphila kakhulu ngekutingela tinyamatane siphinze sidobe tinhlanti. Inhlanti yatiwa kakhulu kulesive, ngobe sati nekuyipheka ngetindlela letehlukahlukene. Imfuyo lebesiyifuye kakhulu bekutinkhomo, timbuti, timvu, timbongolo kanye netinkhukhu. Edvute nalamachibikati lebekutfolakala khona netive tebeNguni lekwavela kuto emaXhosa, eMazulu kanye neMaswati. BakaNgomane ke nabo njengebeNguni bebahlanganyele kanye nabo. Ngalesi sikhatsi lulwimi lebelukhulunywa bekutilimi tekuyeyeza. Bebakhuluma njengebantfwana uma basacala kukhuluma. Enkhulumeni yabo bebasebentisa, "yoku nobe nyoku". Kwatsi ngekuhamba kwesikhatsi letilimi tagucuka tonkhe. EMaswati akhuluma Siswati, emaXhosa akhuluma siXhosa kantsi neMazulu akhuluma Sizulu. Lengucuko yonkhe yenteka ngalesikhatsi letive tihamba tehla live taze tayawufinyelela lapho lamuhla titinte khona. Ngalesikhatsi tihamba letive tehlukana ekhatsi, loko kwenta kutsi tandze ngobe betitalana ngendlela. KWEHLUKANA KWESIVE SAKANGOMANE Ludvonga I ESwatini (CA - 1738) Kwatsi ngekuhamba kwaNgomane I aya eMiddleburg Ludvonga I wasala eSwatini nebalandzeli bakhe. Abamange bacabange kusuka eSwatini ngobe nalamuhla basekhona eSwatini endzaweni yaseSimunye naseMhlume. Nanamuhla leyondzawo ibitwa ngekutsi kukaNgomane. Ludvonga I kutsiwa wafela khona eSwatini bukhosi bakhe baphela kanjalo kodvwa lendzawo yona isatiwa ngekutsi kukaNgomane, nesibongo sakhona sisasentjentiswa. Ngomane Mdletje (CA-1744) Ngemnyaka wa-1744 Ngomane Mdletje nakasuka eSwatini waya ngeNingizimu wate wayofika Kazulu-Natali endzaweni lebitwa ngekutsi kuseNkandla lapho wafike wahlangana nemabutfo esive sakaMtsetfwa ngaphansi kwenkhosi Dingiswayo. Kulapho watfolana nenkhosi Shaka wagcina sekayindvuna lenkhulu yaShaka. Wasebenta ngalokukhulu kutimisela esiveni seMazulu. Kwatsi ngalesikhatsi Shaka akhotsama,bekumele kutsi amendlalele njengelisiko nangabe uyindvuna lenkhulu yenkhosi. Ngomane Mdletje wabaleka, watifihla wase uvumbuka sekatibita ngekutsi nguMdletje ngobe abalekela imphi yakhe. Sibongo lesikhona Kazulu saMdletje sakaNgomane. Kungako nalamuhla Kazulu-Natali batibita ngekutsi batelamani boNgomane naMdletje. Ngomane I Eswatini (CA-1738) Njengobe lamakhosi abetinte eSwatini ngekuhamba kwesikhatsi Ngomane I nebalandzeli bakhe balishiya laseSwatini baya bayotinta eMiddleburg naseMashala lapho kutfolakala khona sive seBesutfu. Bafike bacela kukhosela kulaBesutfu. Besutfu basivumela lesive sakaNgomane kutsi singahlala. Kwatsi nga CA-1744 Ngomane I watala indvodzana yakhe lewayicamba libito lekutsi nguSimhulu Ngomane lekusho kutsi"Insimu lenkhulu", Inkhosi Simhulu Ngomane (CA-1800) Inkhosi Simhulu Ngomane watsatsa bukhosi emva kwekukhotsama kweyise. Ngaleso sikhatsi atsatsa bukhosi Simhulu bebahlala eWhite River, eNsikazi. Bebahlala netive teBesutfu, emaMbayi ngasetintsabeni teLugogoda. Bantfu bendzawo labebahlala nabo babanika Iibito lelitsi "Bashika-Mshika" lokusho kwehla entsabeni. Lamila lelibito late langena ngisho nasesinanatelweni sabo. Umuti waSimhulu bewakhiwe dvutane nemfula uMgwenya ubukene nendzawo lekutsiwa iPretoriuskop lekaSikhukhuza. Njengobe bakaNgomane bahleti kakhulu netive letinyenti letahlukahlukene letinjenge Maswati, emaMbayi, Besutfu kanye nemaTsonga, loko kwenta kutsi lulwimi lwabo luhluke kakhulu kuletinye tive. Kutsite basahleti nesive seBesutfu kwasuka imphi lenkhulu. Kuvakala kutsi sive sebakaNgomane sehlulwa emahlandla lamanyentana saze sacabanga kubuyela eMiddleburg. Simhulu watfola indvodzana wayicamba Iibito Ielitsi nguMajembeni nga-1789. Kwatsi nga 1810 Simhulu wakhotsama wafihlwa edvute nemuti wakhe ePretoriuskop ngakaSikhukhuza. Inkhosi Majembeni Ngomane (1814-1825) Inkhosi Majembeni yatsatsa bukhosi emva kwekukhotsama kweyise. Kwatsi ngenca yetimpi lebetikhona wabuyela emuva eMiddelburg nesive sakhe ngemnyaka wa-1814. Kwatsi ngalesikhatsi bafika eMiddelburg bamukelwa kahle kodvwa inkinga yavela lapho Mzilikazi abalekela impi yeMazulu leyayiphakwe nguShaka ichamuka Kazulu. Wahlasela Mzilikazi wabulala bantfu labanyenti besive sakaNgomane, kulapho naye Majembeni Ngomane wafela khona kulempi yaMzilikazi. Bantfu lebasindza ngemadvodzana akhe lamatsatfu boKhungwane, Mfufane kanye naMdvumane. Bebakhona nalabanye lebasindza kodvwa kulamadvodzana akhe kwaba ngiwo lawa lamatsatfu. Kwatsi emva kwekushona kweyise babaleka bonkhe ngemnyaka wa-1826 bayawuhlala eMpakeni(Crocodilepoort) naseNsikazi. Emadvodzana amaJembeni abehlakaniphile, bebete umhobholo, babona kutsi kute balwe netimpi letibahlaselako kuncono kutsi bahlukaniselane lobukhosi khona batokwati kujubela impi uma ichamuka. Lamadvodzana amaJembeni ahlukanisa lesive sakaNgomane tigaba letintsatfu, kwaba nembuso wesive sakaHhoyi, sakaMachekeza nesaseMjejane (Mangweni) Emakhosi akaNgomane HHOYI KALUGEDLANE KAMACHEKEZA Khungwane (1826-1864) Mfufana (1810-1845) Mahumane (1865) Ntiyi 1810-1860) Hhoyi Nkapane Ntiyi (1930) Sandile (2000) Sidlemu (1845) Shinyukane (1872) Lugedlane (1912) Mphothi (1949) Shinyukane (1964-1987) Mbhunu (1998) Mdvumane Sibhutelana Ngoveni(1820-1868) Mgubha (1865) Machekeza (1891) Mbombo (1942) Siboshwa (1911-1946) Bukhosi BakaHhoyi Inkhosi Khungwane Ngomane (1771-1865) Inkhosi Khungwane yatalwa nga-1771 endzaweni yaseMiddelburg. Inkosi Khungwane Ngomane beyihlala eKomatipoort, Grobersdal, Sikhwani kanye neNyakatfo yeMpumalanga yeSikhukhuza (Kruger National Park) kanye nencenye yeSabie. Inkhosi Mahumane Ngomane (1865) Inkhosi Mahumane watsatsa bukhosi bakaNgomane nga 1865 emva kwekushona kweyise. Akamange aphile sikhatsi lesidze kulesikhundla. Washiyela indvodzana yakhe bukhosi. Inkhosi Ntiyi Ngomane{181D-1860) Inkosi Ntiyi Ngomane yatalwa ngemnyaka wa-181O, kwatsi ngekushona kweyise yatsatsa bukhosi ngal849 kwadzimate kwaba ngu 1860. Ndlavu umnakaboNtiyi wabulala intje yatsatfwa yayiswa kuMbandzeni inkhosi yeMaswati kutsi sikhumba sayo sentiwe ingubo yekumbatsa. T1nsiba talentje nato taniketwa inkhosi Mbandzeni. Lesento senteka nje Ntiyi akasitsandzi, Watsi asabuke lapho Ntiyi, wahlaselwa nguMzila. Wabaleka Ntiyi waya wayohlala eveni leBesutfu. Kubalulekile sati kutsi ngubani Mzila. Mzila abeyindvodzana ya Soshangane lowakhotsana nga 1856. Mzila abeyindvodzana lenkulu yaSoshangane lebekumele itsatse bukhosi ngekwemasiko esiShangane, kantsi Mawewwe bekatalwa intsandvokati. Lamadvodzana abanga bukhosi. Ndlavu watfola sikhatsi lesenele sekutsi ayotingela ngekwakhe kuMbandzeni amnikete lesikhumba sentje netinsiba ngekwakhe. Emakhosi lamanyentana akamange ajabule ngalesento saNtiyi. Matsafeni lobekahlala eSwatini weva ngalesento wase utfumela emabutfo lebekaholwa nguMthayiza naMagudu kutsi bahlasele Ntiyi ngalesento sakhe lesimbi kangaka. Ntiyi wabalekela eMgwenya lapho wagcina abulewe khona nguNdlavu. Kwatsi ngekutsi abulale Ntiyi wabese ubalekela eSwatini wabuyela kulesiKhwahlane lapho wafike wafela khona ngemnyaka wanga-1889. Indvodzana yakhe Hhoyi yaboshwa yafakwa ejele lempi lebelisedvute neThenbushi ngaphasi kwaMagudu naMzila endzaweni lebeyiyemaPutukezi. Ekufeni kwaMzila, wavalwa nguNgungunyane lowatsatsa Hhoyi wambuyisela esiveni sakhe. Inkosi Hhoyi Ngomane (1900) Inkosi Hhoyi Ngomane akwatiwa kutsi watalwa nini (Seningabuta kubogogo wenu loko,hahahahaha, ngiyadlala boNgomane labahle). Kodvwa kuyacatjangelwa kutsi watsatsa bukhosi ngemnyaka wanga-1891 endzaweni yase Sabie lapho bekunemaPutukezi khona. Kutsite angakhululwa ekuboshweni kwakhe wakha ngenhla kwelibhuloho laseMgwenya lebelibitwa ngekutsi kukaHhoyi. Ngenca yekuhlakanipha kwalabamhlophe indvodza lebeyibitwa ngekutsi nguLoi Stevenson Hamilton wacabanga kutsi kumele kubenesiciwi setinyamatane lapho titakulondvolotwa khona. Wabasusa bantfu lebebakhe khona kaSikhukhuza ngobe afuna kulungiselela tona tinyamatane lelomuhla tisatfolakala khona ngebunyenti kulesiciwi. Bantfu bakhwesha, badvudvulwa bate bayohlala ngesheya kweMgwenya endzaweni yakaHhoyi lapho sebatfolakale beyamene nemfula iNkomazi. Basaka labantfu ngetindzawo letehlukene bate labanye bayohlala eKomatipoti, Thenbushi. Hhoyi wakhotsama ngenyanga yeNgci ngemnyaka wa-1938. Inkosi Nkapane Ngomane (1939) Inkhosi Nkapane watsatsa bukhosi ngemnyaka wa-1939. Lokubuhlungu ngaye kutsi wagcina aboshiwe asejele hhayi ngetindzaba tekubanga live nobe kujelaselana kwebukhosi kodvwa waboshelwa kubulala umkakhe. Ekuboshweni kwakhe bukhosi basala bachubeka. Bantfu lebachubeka tindvuna kanye nelibambela lakhe Mdzuba Ngomane. Indvodzana yaNkapane yafundza esikolweni kodvwa ngenca yemsebenti lobewulindzelekile kuyo yabuyela ekhaya kuyotsatsa bukhosi bayo. Inkhosi Ntiyi D Ngomane (1930-2000) Inkhosi Eric Ntiyi Ngomane watalwa ngemnyaka wanga-1930 kaHhoyi edvute nemfula uMgwenya. Ngaleso sikhatsi sive sakaNgomane besisengakatfutfwa sayiswa esigodzini saseNkomazi lapho iHhoyi itinte khona. Ntiyi wafundza khona kaHhoyi esikolweni iMgwenya. Leso sikolo sakhishwa kaHhoyi sahlanganiswa ne-Emmanuel Mission School, sagcina sesibitwa ngekutsi yi Komatipoort United School. Wacedza libanga lesitfupha ngemnyaka wa-1948. Emva kwekucedza lelobanga wahamba wayosebenta eJozi sikhatsi lesidze kwate kwaba sikhatsi lapho acelwa ngumnumzane Jansen kutsi abuye atotsatsa bukhosi bakhe bakaHhoyi. Ngemnyaka wanga-1969 wabekwa kutsi abe yinkhosi yakaHhoyi edvute nase Fig-Tree. Ngemnyaka wanga-1978 ngalesikhatsi kucala tabelo wacelwa ngumhlonishwa EJ Mabuza longasekho kutsi abambe litiko letekulima nemahlatsi. Lesikhundla wasibamba nga-1978 kwate kwaba ngumnyaka wanga-1993. Ngaleso sikhatsi asabambe kaNgwane,lowambambela ebukhosini bakhe bakaHhoyi bekunguMdzubu Ngomane lowambambela kusukela ngemnyaka wanga-1978 kwate kwadzimate kwaba ngumnyaka wanga-1993. Inkhosi Ntiyi Ngomane ngiyo lebeyinemfati munye, lamanye emakhosi avamise kuba nesitsembu. Kuyevakala futsi kutsi yatsatsa umfati leyamtfola ameme litfole, kodvwa lokuhle kutsi ubuye wabeleka bafana lababili. Sizwe naSandile Ntiyi Ngomane bekasiphetse kahle kakhulu sive sakhe ngobe besite tigameko letinyenti letivela ebandla kusolwa yona inkhosi locobo lwayo. Kunesiciseko sekutsi inkosi Ntiyi yashona ngalesikhatsl iyokhibika eSwatini iyotifaka ephungulweni lesilumbi ehhotela iPitoli. Imbangela yekutsi ishone kutsi bephuta kuyikhipha kulelophungulo yate yandlulelwa sikhatsl sekuhlala kulo leliphungulo. Ekukhotsameni kwakhe Ntiyi kwabekwa indvodzana yakhe Sandile ngemnyaka wa-2001, ngobe Sizwe lebekumele kutsi kube nguye loba yinkosi washona ngemnyaka wa-2000 Inkosi Sandile Ngomane Inkosi sandile Ngomane wafundza esikolweni kaHhoyi Primary School, wachubekela embili kuyophotfula tifundvo takhe tebuthishela. Kwanyalo nguthishela. Bukhosi BakaLugedlane Inkosi Mfufane (1810-1845) Inkosi Mfufane Ngomane nebalandzeli bakhe bebahlala e1ugogodvo, Nsikazi, Mgwenya(Crocodile River), Hectorspruit (Mjejane, Thenbushi, Pretoriuskop). Kunesiciniseko kutsi watalwa ngemnyaka wanga-1786 kaSikhukhuza ngobe umlandvo uyasho kutsi waphila nenkosi yeMaswati Mswati II nga-(1811-1845) kutsi kwentekani ngayo lenkosi akuvakali kodvwa kuyavela kutsi emva kwekushona kwayo lowatsatsa bukhosi indvodzana yakhe Sidlemu. Kutsiwa ngesikhatsi Mswati II anyakatisa lonke lasenhla, asebentisa emabutfo ache Nyathi, Lochegu, Migadlela, Ligwalagwala na Giba abebambiisene nemachawe akaNgomane labengaphasi kwaMfufane ekulweni timpi letafinyela eLusapha, eMusina, eMokopane nakaMuhali. Inkosi Sidlemu Ngomane Emveni kwekushona kwaMfufane, Sidlemu watsatsa bukhosi emva kweyise. Ngiyo inkosi leyahlala kakhulu neBesutfu kanye nesive semashangane. Kutsiwa kwaba nempi, Sidlemu wahlaselwa Besutfu bamhlula baphindze futsi kwesibili bamhlasela nakhona lapho wahlulwa. Kwatsi emuva kwalokuhlaselwa kwase kuchamuka sive sakaSambo lebesivela eMozambiki sahlangana nesive saSidlemu kwahlaselwa sive seBesutfu, emaMbayi kanye nemaTsonga. Kulapho baphumelela khona empini ngeminyaka yabo 1872-1900. Sidlemu wajabula kakhulu wate waniketa sive sakaSambo indzawo yekuhlala kaSikhukhuza lapho beyibitwa ngekutsi kuseGomondvwane. Sidlemu naye akucondzakali kutsi wafa njani kodvwa wafa ngemnyaka wanga-19OO bukhosi base butsatfwa yindvodzana yakhe Shinyukane. Inkosi Shinyukane Ngomane Shinyukane watalwa ngalesikhatsi bakaSambo bafika eMpumalanga bavela eMozambiki. Bafike bahlala kaSikhukhuza. Babambisana kahle kakhulu ikakhulukati uma kuliwa timpi. Bahlangana baba munye kulempi. Kushona kwaShinyukane akwatiwa kahle kodvwa lidliza lakhe likaSikhukhuza lapho wabekwa khona belusendvo lwakhe. Lokukhunjulwako ngaye kutsi bekanemakhosikati lamanyenti, kodvwa inkosikati yakhe yekucala ngiyo lekhunjulwa kakhulu. Libito layo bekungu Nkalala Silombo. Inkosi Shinyukane bekanemadvodzana lasitfupha. Emabito awo bekungu bo: 1.Mjejane 2.Mhlahlelimdladleli 3.Hongwane 4.Galathi 5.Vimbela 6.Mhoyila Ekukhotsameni kwaShinyukane indvodzana yakhe Mjejane kwaba ngiyo leyatsatsa lobukhosi. Inkhosi Mjejane Ngomane (1859-1912) Inkosi Mjejane Ngomane akwatiwa kutsi watalwa nini kahle kodvwa kunelitsemba lelikhulu kutsi kwangatsi wabelekwa ngemnyaka wanga-1849. Inkhosi Mjejane kutsiwa bekanemakhosikati lalishumi nesikhombisa. Lamakhosikati akhe onke bekahlala nawo endzaweni yase Hectorspruit (eMjejane) macondzana ne-Oorsprong lapho wakha khona umuti wakhe lomkhulu kakhulu. Inkosi Mjejane walolonga emabutfo akhe ngobe afuna kuncoba tive letinyenti. Kutsite apho abona kutsi sekalolongwe kahle emabutfo wahlasela tive teBesutfu,Shangane (Tsonga), wate wayofika eMpumalanga yePitoli, Lydenburg, Mjaji,Sikhukhune, Mhuluhulu, Tzaneen wate wachubeka wayohlasela live lase Mozambiki lapho wabulala khona bantfu labanyenti kakhulu. Inkosi yeMaswati yona amange ayihlasele ngobe bebabangani futsj bevana kakhulu. Inkosi Lugedlane Ngomane (1836) Inkosi Lugedlane yatalwa ngemnyaka wanga-1836 eGomondvwane kaSikhukhuza. Emva kwekukhotsana kweyise ngemnyaka wanga-1912 watsatsa bukhosi bakaLugedlane, kodvwa yena akatsandzanga kuhlala eMjejane. Wasitfutsa sigodlo sakhe wasiyisa eMandabulela ngemnyaka wanga-1915 lapho wafike wahlala khona nemuti wakhe kanye nesigodlo sakhe sonke. Wabeka tindvuna takhe letimbili kutsi kube ngito letitambukisa ekuphatseni kanye nasekunakekeleni sive sakhe sakaLugedlane. Tindvuna takhe bekunguMaphungulo Matsebula kanye naGebhu Ndlovu. (Kusho kusti siyabatsandza bo Gebhu ne? Ningabese nigijima niyomtjela) Indvuna Maphungulo Matsebula bekayindvuna yenkhosi Lugedlane. Beyiphetse sigodzi saseMandabulela lesifaka phakatsi indzawo i-Oorsprong kanye nenshonalanga yalesigodzi. Gebhu Ndlovu bekayindvuna nave yakaLugedlane. Bekaphetse tigodzi tase Pondspruit nenshonalanga yeThenbushi. Gebhu Ndlovu bekanetindvuna takhe naye lebetimsita ekuphatseni letigodzi lebetingaphansi kwakhe. Letindvuna takhe bekungulaba labalandzelako: 1.Kepisi samba 2.Isaya Mashaba Kwatsi ngemnyaka wanga-l944 bantfu labebahlala eMandabulela, Oorsprong, Thenbhushi,Coalmine,Pondspruit, Hhoyi kanye naseKomatipoti basuswa belumbi bayiswa eNhlangiyavuka (Nkomazi) lapho bafike batinta khona eMangweni, kaMachekeza naka Hhoyi. Inkosi Lugedlane Ngomane beseyikhulile kakhulu ngaleso sikhatsi, yase ikhetsa Makhomba Mphothi Ngomane ngemnyaka wanga-1949 kutsi aphatse esikhundleni sakhe njengenkosi. Kwatsi ngemnyaka wanga-1951 washona Lugedlane wase ufihlwa endzaweni yase Mjejane lapho kwafihlwa khona uyise wakhe Mjejane Ngomane. Inkosi Makhomba Mphoti Ngomane Inkosi Mphoti wabusa kusukela ngemnyaka wanga-1949 kwate kwaba ngumnyaka wanga-1958. Kwatsi ngemnyaka wanga-1954 wabanjwa ngemaBhunu ngobe angafuni kusuka endzaweni yaseMjejane. Wabanjwa wayiswa eVryburg lapho wahlala umnyaka munye. Kutsite uma abuya ekudzingisweni watfola bantfu bakhe babasusile endzaweni yaseMangweni eNkomazi. Kutsite nga-1958 uma abuya ekudzingisweni watsatsa bukhosi wabuniketa indvodzana yakhe Phambanisa Ngomane kutsi kube nguye lotawubusa sive sakaNgomane. Phambanisa wabusa kusukela ngemnyaka wanga-1958 kwate kwadzimate kwaba ngumnyaka wanga-1962. Emveni kwekushona kwaPhambanisa kwacelwa Mapulango Matsebula kutsi kube nguye lobambela Shinyukane kuze kube ngumnyaka wanga-l964. Inkosi Shinyukane Philemon Ngomane (1964-1987) Inkosi Shinyukane Philemon Ngomane wacala kubusa nga-l964 lapho bekabambele umntfwana wemnakabo kodvwa kwatsi emva kweminyaka lembalwa washona lomntfwana wasale wachubeka wabusa njengenkosi kulobukhosi bakaNgomane(Lugedlane). Wabubamba Philemon lobukhosi kwate kwaba sikhatsi lapho wase utfola ingoti yemoto ngemnyaka wanga-1987 enyangeni Yengci ngemnyaka wetinkhulungwane letimbili nakubili washona. Kutsite ngenca yekuphela kwendlu (liguma) lenkosi Makhomba Ngomane bukhosi baniketwa Mbhunu Ngomane. Inkosi Mbhunu Ngomane Inkosi Mbhunu Ngomane wafundza emabanga laphansi khona kaLugedlane Primary School. Waphotfula tifundvo takhe takaMatekuletjeni khona kaLugedlane esikolweni lesiphakeme iNkomazi. Watsatsa bukhosi bakhe kuPhilemon Ngomane lobekalibamba, wabekwa esikhundleni nga-l988. Kusukela leso sikhatsi solo nguye inkosi yesive sakaLugedlana. Kwanyalo unemakhosikati lamatsatfu kuphela kodvwa kusetsembisa kutsi angahle abe nalamanye langetulu kulaba labakhona. Inkosikati yakhe yekucala inebantfwana labalishumi, yesibili inebantfwana labasitfupha, labanye Bantfwana benkosi wabatfola etintfombini takhe langamange atitsatse kutsi tibe bondlunkulu basebukhosini. Kulesikhatsi sanyalo bantfwana leyinabo inkosi bangemashumi lamatsatfu nakubili.Labalishumi kulabantfwana bafundza eSabie. Inkosi Mbhunu Ngomane uyilwa kakhulu indzaba yekutsi bantfu besive sakaNgomane babuyele emuva eThenbushi lapho bebahlala khona ngobe abazange bakhishwe khona ngendlela lekahle. Kungunyalo sive lesinyenti sibhalisile kutsi sikwati kubuyela emuva. Sive sibonakala siyijabulela lenkosi ngobe sibona kutsi umbuso wangaleso sikhatsi awumange ubakhiphe kahle bantfu lebebahlala eThenbhushi. Mbhunu ubukeka alutsandza luntjintjo lolukhona ngobe kunyentana lekacabanga kukuntjintja kulesive sakaNgomane. Sibonelo: kuzila uma kushone umnumzane, indlela lekungcwatjwa ngayo luswane nokuphunyelwa sisu. Lokuye lokungatsandzeki kahle ngaye indlela lekwabiwa ngayo emapulazi ekulima umoba. Sive sinekukhatsateka ngobe sitsi kutfola kakhulu bantfu lebachamuka ngaphandle ngobe bakhipha imali leshisiwe lekukhokhelwa ngayo inkosi. Tindvuna tayo nato kulapho titfola kufumbatsiswa ngobe tikhombisa kuhlala tilambile. Lokuncomekako ngaye Mbhunu kutsi sive sakhe sisamhlonipha kakhulu site umsindvo ngalobukhosi, nekutsi tindvuna takhe nalabo lebamelulekako bahlala banaye ngaso sonke sikhatsi bamnikete imfundziso lekungiyo lekumele kutsi bantfu abaphatse kahle ngayo kute kutsi sive sihlale simhlonipha. Bukhosi BakaMachekeza Inkosi Mdwmane Ngomane (1826-1854) Kucatjangwa kutsi watalwa nga-1760 ngalesikhatsi bachamuka kaSikhukhuza baya eMiddelburg. Inkhosi Mdvumane nesive sakhe bebahlala kuletindzawo letilandzelako: Coalmine, Pondspruit, Thenbhushi, Wilsonskop, Mkhongoma, Keeron, Ringsatlaage. Tonke letindzawo bekuhlala sive sakaNgomane kodvwa emaBhunu asikhipha ngenca yetembangave lokwenta letindzawo taba ngemapulazi alabamhlophe kute kutsi bakwati kulima kuyo.Nanyalo lendzawo isasetjentiswa ngulabamhlophe kulima. Bantfu bakaNgomane bakhishwa bayiswa lapho bekungakanotsi khona. EmaBhunu wona asawusebentisa lomhlaba ngobe unotse kakhulu. Inkosi Sibhutela Ngoloma Ngomane Inkosi Sibhutela waphila eminyakeni yabo 1810-1820. Umlandvo uyakhombisa kutsi walandzela Mdvumane ekubuseni. Inkosi Ngoveni Ngomane (1820-1868) Akucondzakali kahle kutsi wanini Ngoveni kodvwa kukholelwa ekutseni wacala kubusa ngetikhatsi tabo- 1820-1868. Wabusa ngalesikhatsi kubusa Mswati e5watini. Ekubuseni kwakhe kute lokutseni lewadvuma ngako lewakwentela sive. Lekwatiwako kutsi wagula wase uyakhotsama (Ngatsi ngulegenge yabo Nash le). Lithuna lakhe liseceleni kulaSiboshwa lapho wangcwatjwa khona endzaweni yaseGrobblersdal. Inkosi Mgubho Ngomane (1852-1887) Inkosi Mgubho akwatiwa kutsi yatalwa nini kodvwa kuyavela kutsi yashona nga 1887. Mgubho watsatsa bukhosi ngalesikhatsi leSwatini libuswa nguMbandzeni ngeminyaka yangabo 1857-1887. sive sakaNgomane besimsola Mgubho ngobe sicabanga kutsi unempandze yekwenta kutsi litulu lishaye bantfu (hahahahahaha, bese niyangisola mangitsi nina nelitulu niyevana vele, ningamshayi umsa waKhoza boNgomane). Kwenteka kutsi Soshangane nebakaNdwandwe bendlula kuMgubho lapho befika bamhlasela wase uyabaleka uya eLoyisingili eMpumalanga yetintsaba teLubombo lapho wafike wabhaca khona. Ekuhlaselweni kwakhe bamemuka tonke tinkomo takhe. Sive sakaNgomane atange simtsandze ngobe sisola ngendzaba yekutsi unemutsi welitulu ubulala bantfu. Wagula sikhatsi lesidze wate wafela etandleni tebantfu ngobe bangafuni kumsita. Wafa nga 1887 asagule sikhatsi lesidze, lidliza lakhe lise Stonspruit. Kutsiwa emva kwekufa kwakhe kwabulawa bantfu labatsatfu lekusolwa kutsi ngibo lebamloya. Matjede Malale bekasolwa naye kutsi wasifaka sandla ekuloyeni inkosi Mgubho wase uyabaleka uyawuhlala kulenye indzawo lapho angatiwa khona. Inkosi Mjokwane Ngomane (1890) Emveni kwekushona kwenkosi Mgubho indvodzana yakhe Mjokwane yatsatsa bukhosi ngemnyaka wanga- 1865. Mjokwane bekanemakhosikati lamatsatfu kodvwa kuwo onke lamakhosikati bekatfola bantfwana bebafana kuphela kute intfombi. Wafa ngemnyaka wanga-1890. Babe wakhe lomncane Goqwayi wambambela bukhosi ngalesikhatsi kusalindzelwe kutsi umnakabo Mjokwane abuye ekuceceshweni kwetimpi eSwatini ngaphansi kwenkhosi Mahlokohla. Kutsite uma abuya ekuceceshweni watsatsa bukhosi kuGoqwayi lekungubabe wakhe lomncane. Inkosi Machekeza Ngomane (1891-1942) Inkosi Machekeza Ngomane watalwa ngemnyaka wanga-1891. Sigodlo sakhe besise Vimbilanga. Watsatsa bukhosi emva kwemnakabo Mjokwane. Washona nga-1931 esigodlweni sakhe wabuye watjalwa khona. Wabanjelwa nguMzala wakhe Mbambo lowabusa iminyaka lemibili kuphela wase naye uyashona ngemnyaka wanga-1942. Inkosi Siboshwa Ngomane (1911-1946) Inkosi Siboshwa Ngomane yatalwa ngemnyaka wanga-1911. Watsatsa bukhosi ngemnyaka wanga-1943. Wabese sewuyashona nga 1946 enyangeni yeNyoni nhla tingemashumi lamabili nakunye. Nkapane Mehlobovu waba yinkosi yakaNgomane njengelibamba lemtfwana wemnakabo Siboshwa longuMakunyule Ngomane (Lena Inkosi lengiyatiko nami ngingu-Gcina Khoza). Emva kwesikhatsi ashonile kwatsatsa sikhatsi kutsi abuse, kodvwa wagcina abekiwe kutsi aphatse. Inkosi Makunyula Ngomane Inkosi Makunyula Ngomane wabekwa esihlalweni sebukhosi nga-1969. Makunyula naye bekanesitsembu nebantfwana labanyenti kakhulu. Lomuhla, bukhosi buphetfwe indvodzana yakhe Shushu Ngomane (Machekeza III) lotalwa ngu laMahlangu. Indvodzana yamakunyule lenye lengu Nicholus Ngomane, letalwa ngu-laLuhlanga yachashunwa kuliphephandzaba iSowetan ibeka kanje: “I was appointed by my father and everyone in the house knows this”-Sowetan, Monday October 7 (5:2002) Machekeza wesitsatfu naye utsi nguye lekumele kutsi abe yinkosi emva kweyise. Liphephandzaba likubeka ngalendlela: “Shushu has claimed to be the rightful successor to his late father.”- Sowetan, Monday October 7 (5: 2002). Nanobe kunjalo, lamadvodzana abanga tindvuna letinelilungelo lekukhetsa indvodzana lekungiyo letawutsatsa bukhosi emva kweyise. Tindvuna nalabanye basebukhosini batsi Machekeza III bakhe lobukhosi ngobe unina wakhe walotjolwa ngetinkhomo tababekati nanobe angazange endze khona ebukhosini. Ngaleso sizatfu bukhosi ngebakhe. Liphephandzaba belibhalwe kanje ngalendzaba: “Disputing the daim, the king said a heir to the throne was not chosen by the resigning king but by the royal council which had the right to choose the successor.”- Sowetan, Monday October 7 (2002:5) Imibango lenjena ebukhosini ihlala ikhona. Tindvuna nalabanye ngibo lebangachaza kancono ngalobukhosi bakaNgomane kutsi babani. Lokuyindida kutsi naye Nicholus utsi unina wakhe walotjolwa ngetinkomo tesive ngobe kutsiwa make wakhe uyindlunkulu yasebukhosini, nguye lowatala inkosi, ayitalela sive ngobe walotjolwa ngetinkomo tesive. Kulendlu yaMakunyule, kunemsindvo ngendlela yekutsi kuze kwadutjulwana ngetibhamu ngenca yalobukhosi.lndlu yalaLuhlanga yadutjulwa kodvwa akwatiwa kutsi yadutjulwa ngubani. Ngenhlanhla kodvwa inkosikati yaMakunyule lencane yalala esibhedlela ilashelwa kwetfuka (Uma uwalapha eNkomazi utawukhumbula kahle ngalesehlakalo). Indvuna Mandomane (Leseyashona) nalabanye babafakaza ngebukhosi kutsi baShushu(Machekeza Ill). Kodvwa sive (Nami ngibalwa lapho) siyakuphikisa konke loku sitsi bukhosi baNicholus. Kwagcine sekumangalelwana ngobe Nicholus angavisisi kahle kubekwa kwemnakabo Shushu (Machekeza III).Ygcina lendzaba isemtsetfweni, angisakhumbuli kahle kutsi kwagcina kutsiweni. Inkhosi Makunyula Solomon Ngomane wabayinkhosi nga-1975 ayinkosi kulesive sakaNgomane lesikhona kuletindzawo letisihlanu (Kazibokwane, Kasibhejane, sibayeni,Kamachekeza naseDludluma). Inkosi Makunyula Ngomane bekabanjelwe yinkosi Mehlobovu Ngomane ngobe yena bekasemncane. Lona Mehlobovu bekalibambela wagcna aniketwa indzawo yaseDludluma. Inkosi beyinemakhosikati lamatsatfu. (Ngicela kulungiswa kulesibalo sebantfwana shem) l.LaLuhlanga - 3 emadvodzana 3- emadvodzakati 2.LaMalambe - 1 Indvodzana 2 emadvodzakati 3.LaShongwe -1 indvodzana Shushu Omah Ngomane ngumntfwana waMakunyule lowamtfola kuLaMahlangu. Lona LaMahlangu kutsiwa nguye lobekamele abeyindlunkulu ngobe alotjolwe ngetinkomo lebetiphuma kudzadzewabo Makunyula. Kunaloko LaMahlangu akavumanga kutekwa bakaNgomane. BakaMahlangu batibuyisela emuva tinkomo takaNgomane. Kwatekwa LaLuhlanga. Ekutekweni kwalaLuhlanga sive sonke kusukela eBlock A-C, umuti ngamunye bewukhokha RlO. Tinkomo tayiswa kaLuhlanga tililobolo. LaLuhlanga walotjolwa ngaleto tinkomo. Nguleso sizatfu nami Gcina, ngitsi bukhosi betfu, bakhe umsa waLaLuhlanga. Makunyula bekanetindvuna letisihlanu. Tonkhe betigweba emacala kutsi kanye tiyise emacala lamakhulu enkosini. Kepha Mandomane Ngomane abegweba onke emacala, loko kwenta kutsi angevani naMakunyula.
Posted on: Mon, 02 Sep 2013 19:44:30 +0000

Trending Topics



Recently Viewed Topics




© 2015