Goran Vojnović; Jugoslavija, moja dežela.... Verovatno će proći još mnogo vremena dok pisci sa prostora bivše Jugoslavije prestanu da pišu o devedesetim godinama i ratovima. Naime, problemi koji su nastali raspadom Jugoslavije, kao i prevelik broj zverstava i zločina, teško mogu da se zaobiđu i stoga nije čudno što ono što se događalo u jednoj od mračnijih dekada u dvadesetom veku na ovim prostorima izaziva neku vrstu književne reakcije. Kamo sreće da je količina tekstova posvećenih ratu srazmerna reakcijama onoga što bismo idealistički mogli da nazovemo Pravdom, pa da su zločinci ostali zatočeni u Hagu, odnosno odgovarajućim zatvorima, gde im je i mesto. U relativno velikom broju tekstova koji su napisani o ratu za poslednjih dvadesetak godina, u 2012. se izdvojio jedan zaista izvanredan. Radi se o knjizi Jugoslavija, moja dežela slovenačkog pisca „čefurskog“ porekla Gorana Vojnovića. Ovaj mladi književnik i reditelj publiku u ex-Jugoslaviji osvojio je svojim romanom Južnjaci, marš! kojim je slovenačko društvo suočio sa latentnim rasizmom i aparthejdom, ali koji kao književno delo nije bio preterano zanimljiv. Bio je previše filmičan, odnosno nije koristio mogućnosti medijuma u kojem nastaje. Ukratko, bio je to scenario pretvoren u roman. Za razliku od njega, Jugoslavija, moja dežela je značajan iskorak u prozu, knjiga koja svojom književnom snagom i uverljivošću zaista pomera granice „ratnog pisma“. Ovo pomeranje, „uknjiževljenje“ ako dozvoljavate neologizam, ogleda se najpre u veoma uverljivom psihološkom portretu Vladana Borojevića, sina ratnog zločinca Nedeljka Borojevića koji kreće u potragu za ocem, slučajno saznavši da je ovaj živ i da se nalazi na listi haških optuženika. Roman se u prvoj polovini odvija kao neka vrsta road-romana jer sin kreće od Ljubljane ka Brčkom i dalje ka Novom Sadu u nadi da će uspeti da prikupi informacije o beguncu. Istovremeno, u fleš-bekovima saznajemo sudbinu porodice u kojoj je majka Slovenka, otac oficir JNA, a koju rat zatiče u Puli. Preko Beograda i Novog Sada, majka i sin konačno stižu u Sloveniju, a otac ostaje na „ratnom zadatku“ i u okolini Vukovara čini zločine zbog kojih biva podignuta optužnica protiv njega. Za sina on zvanično umire još 1992. godine, ali potom „vaskrsava“ 2007. Fleš-bekovi će tematizovati odrastanje jednog „čefura“ u Fužinama i sve nevolje koje osetljivi sin-bez-oca, neuklopljen u novu sredinu, može da ima, dok će onaj deo narativa koji se odvija u pripovednoj sadašnjici razraditi obnovljenu traumu koja sada postavlja i važna etička pitanja o odnosu prema ocu koji jeste zločinac i sa kojim će na kraju romana doći do susreta. Glavni sukob, kako će se ispostaviti, nastaje na relaciji individualitet-kolektivitet i on se može predstaviti i kao civlizacijski. Iz njega će proizaći i sve nevolje koje mladi Vladan ima jer se on nekako, što zbog svog porekla, što zbog svog odrastanja, nalazi između dve strane. Individualitet je jasno predstavljen u Nađi, njegovoj devojci koja je tipična predstavnica savremenog, prozapadnog, ako hoćete, čak i liberalnog modela razmišljanja, ali nije stereotipno hladna i usredsređena na cilj, dok je kolektivitet oslikan u likovima koji okružuju Vladana kako u porodici (uključujući i njegovog dedu Dušana, Slovenca), tako u neposrednoj „čefurskoj“ okolini, ali i među onima koji su danas „moćni“ u Sloveniji, poput bivšeg oficira JNA Branka Stanežiča. Ova manihejska podela sveta, bez obzira što na prvi pogled ne deluje ubedljivo, u romanu odlično funkcioniše jer je nijansiranje izvršeno kroz zaista ubedljiv prikaz borbe koja se vodi u Vladanovoj glavi, ali i srcu. Konačno, upravo insistiranje na specifičnoj poziciji u kojoj će pripovedač ostati zarobljen oslikava i stanje u kojem se nalazi ono što je označeno u naslovnoj sintagmi. Pripovedna perspektiva koja se u romanu dosledno sprovodi još jedna je od odlika „uknjiževljenja“ koje je Vojnovićev rukopis pretrpeo nakon Južnjaka. Tek kada shvatimo da ona pripada liku, a ne autoru, odnosno podrazumevanom autoru, moći ćemo da se pomirimo sa „politički nekorektnim“ stavovima iznetim u knjizi. Ona je odličan poligon za preispitivanje čitalačke savesti, odnosno za sukob između onoga što znamo i onoga što je ispripovedano. Sve što bi čitaocu inače smetalo treba uzimati sa rezervom i trenuci u kojima je glavni lik grub, besan ili naivan odlično funkcionišu uklopljeni u njegov psihološki profil iz kojeg izvire i ono što on govori kao pripovedač, a što se čitaocima servira direktno i bez uvijanja. Upravo zbog toga ovaj roman predstavlja jedan od najboljih narativa o velikoj nesreći koja je zadesila zajedničku nam državu. On o njoj ne govori sa lažnom uzvišenošću koja nedvosmisleno staje na stranu žrtava, već stavlja stvari unutar omeđenog pogleda na svet koji se dvoumi, koji sumnja i koji je upravo zbog toga etičniji. Na taj način se i žrtvama i zločincima dodeljuje zastrašujuća ljudskost, kojom se prilično uverljivo odgovara na pitanje zbog čega se dogodilo ono što se dogodilo, odnosno kako su bila moguća sva zverstva koja su se dogodila. Vojnović je ovom knjigom definitivno dokazao da je izrastao u velikog pisca koji odlično barata medijumom i koji književno-odgovorno pristupa velikoj temi koja će još dugo mučiti sve nas koji smo zatvoreni u mračnom krugu zločina. To što je jasno kojoj strani pripada i što jasno osuđuje zlo, njegovog junaka ne čini manje nesrećnim i tužnim. Teskoba i praznina su dominantna osećanja koju nijedna pravda ne može da zadovolji, posebno ne ona u koju je uključena politička trgovina.
Posted on: Fri, 05 Jul 2013 23:00:32 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015