Królestwo Polskie (ros. Царство Польское, Carstwo Polskoje), potocznie Królestwo Kongresowe, Kongresówka – utworzony decyzją kongresu wiedeńskiego i istniejący w latach 1815–1918 organizm państwowy na ziemiach polskich, w unii z Imperium Rosyjskim, do roku 1831 z własną konstytucją, sejmem, wojskiem, monetą i polskim językiem urzędowym oraz cesarzem rosyjskim jako koronowanym królem Polski Koroną królestwa była - Polska Korona Cesarska. 26 lutego 1832 roku car Mikołaj I Romanow zniósł konstytucję Królestwa zastępując ją tzw.„Statutem Organicznym”, który likwidował Sejm i samodzielną armię, znosił unię międzypaństwową i włączał Królestwo do cesarstwa na zasadzie autonomii administracyjnej, przywrócił urząd namiestnika sprawującego władzę cywilną i wojskową W latach 1832–1918 Królestwo Polskie było integralną częścią Imperium Rosyjskiego (choć cesarze rosyjscy nosili tytuł króla Polski i reprezentowali ich namiestnicy). Posiadało stopniowo ograniczaną, a następnie zlikwidowaną autonomię; po jej likwidacji w roku 1874 wprowadzono także oficjalną nazwę Kraj Przywiślański (ros. Привислинский край), choć w języku potocznym dawna nazwa nadal funkcjonowała. W roku 1912 od kraju tego oderwano Chełmszczyznę W lecie 1915 jego terytorium znalazło się pod okupacją Niemiec i Austro-Węgier, ale do 1917 de iure stanowiło ono część Imperium Rosyjskiego. Po przejęciu władzy w Rosji przez Rząd Tymczasowy stało się teoretycznie częścią Republiki Rosyjskiej, a następnie 7 listopada 1917 Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Zrzekła się ona swoich roszczeń do terytorium dawnego Królestwa na podstawie artykułu 3 traktatu pokojowego pomiędzy państwami centralnymi a Rosją, zawartego 3 marca 1918 roku w Brześciu Litewskim. Utworzone formalnie na mocy traktatu rosyjsko-austriacko-pruskiego z 3 maja 1815, w którym mocarstwa dokonały podziału ziem Księstwa Warszawskiego. Artykuł V tego traktatu głosił, że ziemie Księstwa Warszawskiego pozostające pod kontrolą rosyjską zostają połączone z Rosją nieodzownie przez swoją konstytucję i oddane na wieczne czasy w ręce Najjaśniejszego Cesarza Wszechrosji. Traktat podziałowy wszedł później do aktu końcowego postanowień kongresu wiedeńskiego z 9 czerwca 1815. To skłania historiografię współczesną do uznania jego postanowień za faktyczną cesję terytorium okupowanego Księstwa Warszawskiego, co polscy historycy Stefan Kieniewicz i Władysław Zajewski nazywają IV rozbiorem Polski, z czym nie zgadza się Mieczysław Żywczyński twierdząc, że termin „rozbiory” odnosił się do całego państwa polskiego w granicach z roku 1772. Współczesny historyk brytyjski uważa, że tyranię napoleońską po prostu zastąpiono tyranią rosyjską, austriacką czy pruską, a kongres faktycznie ratyfikował nowy podział Polski Później następowało stopniowe ograniczanie autonomii Królestwa Polskiego, zwłaszcza po stłumieniu powstania listopadowego w roku 1831 i powstania styczniowego w 1864 roku aż do formalnego zniesienia autonomii polityczno-administracyjnej tego terytorium w 1867 roku. Wciąż jednak zachowało się wiele odrębności prawno-ustrojowych (m.in. kodeks cywilny, ustrój wsi, status ludności żydowskiej, status jęz. polskiego), które odróżniały Królestwo Polskie od Cesarstwa Rosyjskiego Historia Lata początkowe Information icon.svg Osobny artykuł: Organizacje niepodległościowe 1815-1830. Na początku XIX wieku w Królestwie Polskim, a także na ziemiach zabranych, Galicji i w Poznańskiem, formowała się nowa, wyłoniona przez szlachtę, formacja społeczna: inteligencja. Stała się ona wnet elitą kulturalną społeczeństwa i przejęła nad nim moralną kontrolę. Powstawały tajne związki młodzieżowe, zwłaszcza studenckie w miastach uniwersyteckich. W położonym poza granicami Królestwa Wilnie zawiązane zostało Towarzystwo Filomatyczne z udziałem m.in. Adama Mickiewicza i Tomasza Zana. Wyłoniły się z niego później towarzystwo Promienistych i Zgromadzenie Filaretów, o znacznie szerszym zasięgu, które jednakże zostały przez rosyjską tajną policję rozbite, a organizatorzy aresztowani i częściowo zesłani w głąb Rosji, między innymi Adam Mickiewicz Elity były początkowo pozytywnie nastawione do króla, którym był cesarz rosyjski, w latach 1815–1825 Aleksander I, od 1829 roku Mikołaj I Romanow. Dopiero pod koniec panowania Aleksandra i za rządów Mikołaja dała się odczuć zmiana w stosunkach dworu z Polską. W wojsku głównodowodzącym był wielki książę Konstanty, brat Aleksandra I. Wprawdzie Konstanty spolonizował się w znacznym stopniu, zwłaszcza po zaślubieniu Polki Joanny Grudzińskiej, lecz znienawidzony był za ostrą pruską dyscyplinę, jaką zaprowadził w wojsku polskim. Przeciwko niemu zawiązało się w 1828 roku sprzysiężenie Wysockiego w Szkole Podchorążych Piechoty Główną przyczyną wybuchu powstania listopadowego było nieprzestrzeganie przez cesarzy rosyjskich postanowień konstytucji 1815 roku. Namestnik carski, gen. Józef Zajączek, 15 czerwca 1819 roku zniósł wolność prasy i wprowadził cenzurę prewencyjną. 10 maja 1820 roku zawieszono wolność zgromadzeń i zakazano działalności masonerii. W roku 1822 skazano Waleriana Łukasińskiego, przywódcę Wolnomularstwa Narodowego. W 1823 roku Rosjanie rozbili sieć tajnych stowarzyszeń w prowincjach zabranych. Nikołaj Nowosilcow rozpoczął prześladowanie członków towarzystw filomatów i filaretów. 13 lutego 1825 roku cesarz, wprowadzając poprawkę do konstytucji, zlikwidował jawność obrad sejmowych. Jednocześnie wzmogły się prześladowania polskich organizacji niepodległościowych. W roku 1827 nastąpiły aresztowania członków Towarzystwa Patriotycznego. Sąd sejmowy, wydając łagodne wyroki na podejrzanych i oczyszczając ich z zarzutu zdrady stanu, pośrednio potwierdził, że występowali oni w dobrej wierze przywrócenia przestrzegania zapisów konstytucji 1815 roku Polska opinia publiczna straciła też wtedy ostatecznie złudzenia co do prawdziwych zamierzeń cara Mikołaja I. Dotychczas łudzono się jeszcze, że Rosja wypełni zobowiązanie zawarte w akcie końcowym kongresu wiedeńskiego, gdzie car zobowiązywał się do przeprowadzenia tzw. rozszerzenia wewnętrznego (chodziło o przyłączenie do Królestwa prowincji zabranych w granicach z 1772 roku). W lipcu i sierpniu 1830 roku wybuchły zwycięskie rewolucje we Francji i w Belgii, które doprowadziły do podważenia systemu Świętego Przymierza. 24 listopada Kongres Narodowy w Brukseli zdetronizował króla Niderlandów i ogłosił faktyczną niepodległość Belgii. 29 listopada wybuchło powstanie w Warszawie Powstanie listopadowe[edytuj Information icon.svg Osobne artykuły: Królestwo Polskie (1830-1831) i powstanie listopadowe. Manifest obu izb sejmowych Królestwa Polskiego o powstaniu narodu polskiego (20 grudnia 1830) Sejm Polski w czasie trwania powstania listopadowego, zdetronizował króla Mikołaja I Romanowa 25 stycznia 1831 roku. Oczekiwano elekcji nowego króla. Napoleon zwany Orlątkiem jechał już nawet do Polski, by stawać do elekcji. W 1831 nastąpiła zbrojna interwencja wojsk rosyjskich pod wodzą feldmarszałka Iwana Dybicza. Wojska polskie przeprowadziły kilka udanych kampanii. Jednak wobec niemożliwości rozbicia rosyjskich sił głównych zepchnięte zostały do głębokiej defensywy. Powstanie zaczęło wygasać po zdobyciu Warszawy 8 września 1831 przez feldmarszałka Iwana Paskiewicza. 21 października skapitulował ostatni punkt oporu powstańców – twierdza w Zamościu. Po upadku powstania listopadowego, Romanowowie zachowali tytuł Króla Polskiego. Na podstawie porozumienia zawartego w roku 1833 w Münchengrätzu trzej zaborcy gwarantowali wzajemnie nienaruszalność swego stanu posiadania na terytorium polskim, współdziałanie w tropieniu konspiracji niepodległościowych i wydawanie zbiegów Ograniczenie autonomi Po powstaniu listopadowym autonomia Królestwa Polskiego została znacznie ograniczona. W 1832 wprowadzony został tzw. Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego, który na czas stanu wojennego miał zastępować zawieszoną konstytucję. Unia konstytucyjna łącząca Królestwo z Cesarstwem została przemianowana na unię realną. Zniesiono Sejm, Wojsko Polskie i odrębną koronację w Warszawie Namiestnikiem Królestwa został Iwan Paskiewicz, otrzymał on także tytuł księcia Warszawy. Skazano zaocznie na śmierć uczestników powstania, którzy wyemigrowali. Masowo przeprowadzano także konfiskaty majątków, wcielano do wojska na 25 lat, zarządzano przesiedlenia. Mnożyły się kolejne wyroki zesłania i katorgi. Okres ten nosi nazwę „nocy paskiewiczowskiej”. Ziemie Królestwa okupowane były przez stutysięczną armię rosyjską, w 1833 roku wprowadzono na wiele lat stan wojenny, który zniesiono dopiero po klęsce Rosji pod Sewastopolem w czasie wojny krymskiej. Ponadto Kongresówka musiała uiścić kontrybucję w wysokości 22 milionów rubli (budżet Królestwa nie przekraczał 10 mln). W 1834 roku wprowadzono granicę celną pomiędzy Królestwem a cesarstwem rosyjskim. Ponieważ głównym rynkiem zbytu polskich towarów była Rosja, spowodowało to zachwianie gospodarki Królestwa Kongresowego i wycofanie znacznych kapitałów i przeniesienie nierentownej w tych warunkach produkcji do Rosji. W 1837 roku zniesiono podział Królestwa Polskiego na województwa, wprowadzając w ich miejsce gubernie, wprowadzono rosyjski kodeks karny oraz zlikwidowano polskie szkolnictwo wyższe. Wzmożono rusyfikację. Odwilż posewastopolska w Królestwie Polskim. Nowy car Rosji Aleksander II po klęsce Rosji w wojnie krymskiej w ramach tzw. odwilży posewastopolskiej w Rosji, również w Królestwie Polskim wprowadził pewne zmiany: zniósł stan wojenny obowiązujący od upadku powstania listopadowego, ogłosił amnestię, złagodził cenzurę, otworzył polskie szkoły, m.in. Akademię Sztuk Pięknych i Akademię Medyko-Chirurgiczną. Polacy znów mogli sprawować urzędy. Polacy wiązali z tym wielkie nadzieje na odzyskanie pełnej autonomii, takiej, jak w latach 1815–1830; jednakże car, nie chcąc składać tak daleko idących obietnic, podczas wizyty w Warszawie powiedział do witających go: żadnych marzeń panowie, żadnych marzeń. Pomimo tego udało się uzyskać pewne zwiększenie zakresu autonomii: Aleksander Wielopolski, dyrektor Komisji Wyznań i Oświecenia Publicznego w rządzie Królestwa Polskiego, ukrócił samowolę urzędników carskich, zastępując ich Polakami, w 1862 utworzył w Warszawie na bazie Akademii Medyko-Chirurgicznej Szkołę Główną, oraz przywrócił Radę Stanu, zaś w w czerwcu 1862 został naczelnikiem nowo powołanego Rządu Cywilnego Królestwa Polskiego W lutym i kwietniu 1861 miały miejsce w Warszawie krwawe zamieszki, po których w październiku 1861 władze rosyjskie wprowadziły stan wojenny na obszarze całego kraju. Został on zniesiony w grudniu 1862 Po powstaniu styczniowym zniesiono Radę Administracyjną, zastępując ją Komitetem Urządzającym dla Królestwa Polskiego. W 1874 roku dotychczasowego namiestnika Królestwa zastąpił generał-gubernator warszawski, z czasem samo Królestwo zaczęto też określać mianem Kraju Nadwiślańskiego (ros. Привислинский край, Priwislinskij kraj). W roku 1866 10 guberni Królestwa Polskiego włączono bezpośrednio do cesarstwa rosyjskiego, w 1867 zakazano używania języka polskiego w administracji i szkolnictwie. Miastom, które czynnie poparły powstanie, w ramach represji odebrano prawa miejskie, powodując ich upadek. Po wprowadzeniu samorządów chłopskich, w wyniku przeprowadzonej przez Narodową Demokrację od stycznia do marca 1905 roku akcji składania wniosków o wprowadzenie języka polskiego do gmin, władze rosyjskie zmuszone zostały w czerwcu 1905 roku do dopuszczenia języka polskiego jako urzędowego na szczeblu gminnym. Po krwawym stłumieniu manifestacji w czasie rewolucji 1905 roku generał-gubernator warszawski Gieorgij Skałon wprowadził 10 listopada 1905 stan wojenny. W roku 1912 okrojono Kongresówkę, przyłączając bezpośrednio do Rosji nowo utworzoną gubernię chełmską. Pomimo urządzenia administracji na wzór obowiązujący w pozostałej części imperium (w 1915 roku jedyną pozostałością odrębności Królestwa był urząd Prokuratorii Generalnej) Królestwo Polskie nigdy nie zostało przez Rosjan zniesione (nie miało to jednak większego znaczenia). I wojna światowa Ewakuacja[edytuj Podczas I wojny światowej, w wyniku ofensywy państw centralnych, przeprowadzonej w okresie od maja do sierpnia 1915 roku, całe terytorium Królestwa Polskiego znalazło się pod okupacją Niemiec i Austro-Węgier. Ewakuowane zostały administracja, przemysł, instytucje finansowe wraz z ich zasobami oraz szkoły wyższe. Duża część tych instytucji przez dłuższy czas przemieszczała się ze swoimi archiwami po różnych częściach Rosji, kontynuując swoje formalno-prawne, ale de facto tylko symboliczne działanie. Najpóźniej na początku roku 1918 większość z nich została rozwiązana dekretami bolszewickimi. W 1915 r. nastąpiła też wymuszona ewakuacja ludności. W celu utrzymania porządku na obszarze Królestwa komitety obywatelskie zorganizowały straże i sądy obywatelskie. Natomiast w Rosji, w celu udzielania pomocy wygnańcom oraz reprezentowania interesów Polaków, utworzony został Centralny Komitet Obywatelski Królestwa Polskiego. Okupacja Granice okupacji niemieckiej i austriackiej oraz Ober-Ostu Na większości terytorium Królestwa Polskiego ustanowione zostały jako władze okupacyjne: niemieckie Generalne Gubernatorstwo Warszawskie oraz austro-węgierskie Generalne Gubernatorstwo Lubelskie. Administracja terenów guberni suwalskiej oraz powiatów nadbużańskich należała do Ober-Ostu. Władze okupacyjne ustanowiły własne sądy, likwidując zorganizowane po ewakuacji władz rosyjskich sądy obywatelskie. 12 września 1915 roku generalny gubernator warszawski rozwiązał Centralny Komitet Obywatelski. Jednocześnie jednak władze okupacyjne ustanowiły samorząd terytorialny, zaś 15 listopada 1915 roku umożliwiły otwarcie Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej. Władze okupacyjne zezwoliły również na działanie Rady Głównej Opiekuńczej i Polskiej Macierzy Szkolnej. W 1916 roku okupanci rozpoczęli tworzenie na terenie Królestwa Polskiego zależnego od nich państwa polskiego. Miało to umożliwić wystawienie polskiej armii do walki z Ententą, w sytuacji, gdy zasoby mobilizacyjne państw centralnych w trzecim roku wojny ulegały wyczerpaniu. W wyniku klęski Niemiec na froncie zachodnim oraz rozpadu Austro-Węgier okupacja zakończyła się w listopadzie 1918 roku, a ustanowione przez okupantów Królestwo Polskie dało początek niepodległemu państwu polskiemu. Cesja Pomimo abdykacji cesarza Mikołaja II w dniu 15 marca 1917 roku, fikcja prawna tronu rosyjsko-polskiego funkcjonowała do 14 września 1917 roku, kiedy to Rząd Tymczasowy Rosji proklamował republikę. W 1917 r., w okresie od 28 marca do 23 grudnia, przy rządzie Rosji istniała Komisja Likwidacyjna do spraw Królestwa Polskiego, powołana m.in. w celu rozwiązania aparatu administracyjnego, ewakuowanego z terenu Królestwa. Podstawą prawną do rozporządzania przez państwa centralne terenami zdobytymi od Rosji był artykuł 3 traktatu pokojowego pomiędzy państwami centralnymi a Rosją, zawartego 3 marca 1918 roku w Brześciu Litewskim, zgodnie z którym Niemcy i Austro-Węgry miały ustalić los tych terytoriów w porozumieniu z ich ludnością.
Posted on: Fri, 23 Aug 2013 13:10:11 +0000