Kürt Tarihi MİTANNİ-HURRİ Tarihte Aryen Hanedanlığı Hititlerden sonrada kurulan Hurri İmparatorluğu’nun ardından kurulan, ikinci Aryen Hanedanlığı Mitanni Devleti ilk defa Diyarbakır, Urfa, Mardin ve Sincar arasında yapılanmıştır. Kuruluş aşamasından sonra Mitanni Devleti, M.Ö 1500-1350 yıllarında bir dünya imparatorluğuna dönüşmüştür. Mitanni; Mezopotamyayı içine aldığı gibi Arrafa ve Mukiş gibi küçük krallıkları da içine alır. Mitanni tarihinde karşılaştığımız birkaç terim, imparatorluğun büyüklüğünü sembolize eder. Bu terimler; Mitanni, Hanigalbat, Subartu ve Nahrima’dır. Hanigalbat; bu terim Akad dilinde kullanılmaktadır. Bu kavram Akadlar tarafından Mitanni devletine isim olarak verilmiştir. Nahrima; Mısır dilinde kullanılan bir kavramdır. Mısırlılar Fırat ve Asi ırmakları arasında bulunan Mitanni bölgesine bu ismi vermişlerdir. Diğer devletler ve imparatorluklar hakkında yapmış olduğumuz çalışmalarda da rastladığımız gibi; zamanın güçlü devletleri kendileri ile beraber yönetim alanında söz sahibi olan devletlere kendi dillerine ve bakış açıklarına göre bir isim vermişlerdir. Yani o devletin dilini kullanmak yerine kendi dilerini kullanma yoluna gitmişlerdir. M.Ö 16. yüzyıl, Mitanni uygarlığının genişlediği ve belirleyici bir güç haline geldiği önemli bir yüzyıldır. Çünkü bu dönemde Mitanni Uygarlığının sınırları Fırat Nehri ve Balih Irmağı ve de Yukarı Osroen adındaki bölgeyi kapsamıştır. Bununla beraber Mitannilerden olan Xanikalbat kabilesi de Nusaybin kentinde bir hükümet kurmuştur. Mitannilerin başkentinin Mardin’in yakınlarında bir yer olan Waşukani olduğu, tarihi kaynaklarda geçmektedir. Fakat Waşukani’nin yıkılmasından sonra başkent olarak seçilen yer yine Mardin yakınlarında olan TADA kentidir. Mitannilerle ilgili araştırmalarını açıklayan California Üniversitesi Arkeoloğu Prof. Yateshilani, Mitannilerin Habur Çayı’nın doğduğu yerde Waşukani adlı bir kent merkezini kurduklarını, imparatoluklarının adının ise Şenak olduğunu açıklamıştır. Mitannilerin başkentlerinin ismi üzerine yapılan araştırmalar sonucunda şunlar belirlenmiştir: “Waşukani” ismi Kürtçe bir kelimedir. Çünkü Kürtçe’de “güzel pınar” anlamına gelen “Başikani” ya da “Hoşkani” kelimeleri ile aynı anlamlara gelir. Araştırmacılar etimolojik olarak v-b-h harflerinin en kolay dönüşümü olan harfler olduğunu ifade ederler. Mitanni devleti 200 yıllık tarihi boyunca bir çok yeri ele geçirmiş, ülke sınırlarını sürekli genişletmiştir. Ele geçirdikleri sınırlar arasında Arrafa (Kerkük) Krallığı ve Mukiş Krallığı da vardır. Hukuk sistemi Babil modeline göre düzenlenmiştir. Hukuki sistemdeki düzenli ilerleyişle beraber ekonomik sistemde de düzene koyulmuş bir çalışma vardır. Ekonomik sistemi yürüten kişiler krala bağlı olan memurlardır. Mitannilerin, Hurri dilini kullandıkları tarihi belgelerde ortaya çıkmıştır. Hurilerin toplumsal yapılanma sisteminde görüldüğü gibi Mitannilerde de sınıf, rütbe, soyluluk ve mesleki gruplandırma açısından toplumsal bir tabakalaşma görülmektedir. Bu halk yapılanmasının en üst katmanını oluşturanlar ise savaş arabalarını kullanan zümredir. Tarım ve ticaret yoluyla büyük servetlere sahip olan zümre de devlet yapılanması içinde söz sahibi olmuştur. Askeri sistem ise savaşların şartlarına göre şekillenmiştir. Savaşta atlı arabalar faal olduğu gibi, piyadeler de şehir ve kale çevrelerinde nöbetle ülkeyi koruma altına almışlardır. Bu nöbetçi askerler on kişilik gruplar halinde oluşturulmuşlardır. Komutanlarına ise Hurri diline göre “onbaşı” denilmiştir. Mitanniler, ülke yönetiminde de büyük başarılar elde etmişlerdir. Hem coğrafi konumları gereği hem de yönetimdeki politik güçleri başarıyı ve genişlemeyi beraberinde getirmiştir. Coğrafi konumları, Mitannilerin bu başarı ve genişlemelerinde önemli bir etkiye sahipti. Çünkü Mezopotamya’dan Karadeniz’e, Mısır’a, Akdeniz’e giden önemli yollar bu ülke içinden geçmekteydi. Mitanniler güçlü oldukları ve devlet sistemine geldikleri aşamada, farklı devletlerin saldırıları ile karşı karşıya gelmişlerdir. Bunlardan birincisi; Mısır’ın M.Ö 1445’te yaptığı saldırılardır. Mısır kralı III. Tutme Suriye’ye bir sefer düzenledi. Bu sefer sonucunda Mitanni ülkesi işgal edildi. Mitanni Krallarından Şauşşattar’ın döneminde ise Mısırla ilişkiler olumlu yönde ilerledi. Yeni hanedan, Mısır ile dostluk antlaşmaları imzaladı. 53 yıl süren bu antlaşma ile ülkeler arası ilişkiler belirleniyor, kararlar bu antlaşmaya göre alınıyordu. Mitanniler’e yönelik saldırıları olan diğer bir devlet ise birinci Aryen Hanedanlığı Hititler. Hitit Hanedanlığı ile ilgili “Kürdistan Tarihi” adlı kitapta şunlara yer verilir: “Suriye ve Filistin üzerinde gerek Mısır ve gerekse de Mitanni devletlerinin kontrolleri zayıfladığı için Hitit Kralı Şüpülülüma bu bölgeye yaptığı bir seferle bölgeyi alarak Hitit topraklarına kattı. Bu devreden sonra fanatik din adamları yönetimi ele geçirince Mitanni devleti ile olan ilişkiler de giderek soğumaya başladı. Hitit Kralı Mitanni’ye karşı batıdan saldırıya geçti. Hititler bu saldırı ile geçmişte Mitanni devletinin kaybettikleri yerleri geri almayı başardı.” Mitanni devletinde ortaya çıkan iç çatışmalar ilerlemeyi durdurdu. Mitanni içinde bir iç savaş başladı. III. Aratatam ve Mativaza halkı iç çatışmalarla 2 bölüme ayırdı. Mativaza taraftarları ve askerleri Hitit Kralı Şüpülülüma’ya sığınıp ondan yardım alarak Mitanni devletinin başına geçmek için mücadele etti. Hitit Devleti ile birleşen Mativaza, Mitanni devletini ele geçirdi. Ve Mitanni devleti Hititlere bağlandı. Mitanni devletinin bu durumu Asurluların bağımsızlıklarını kazanıp güçlenmelerini sağladı. Ve artık Asurlular da bölge içinde etkin olmaya başlamışlardı. Asurlular, Mitanilere saldıran üçüncü devlet oldu. Asur Kralı Asur Uballit M.Ö 1330’da güçlü bir orduyla Yukarı Mezopotamaya’ya hareketle Mitanni ordularını yenip bölgeyi Asur devletine bağladı. Asur ve Mitanni arasında geçen çatışmalar Vassata (M.Ö 1290–1275) zamanında da devam etti. Asur Kralı I. Salamanassar M.Ö 1275’te Hanigalbat kralı için artık farklı şeyler planlıyordu. Asur’un yaptığı son hamle Hanigalbat Kralı’nın ordusunun suyunu kesmek ve onları susuz bırakmaktı. Ordunun susuz kalması yenilgiyi beraberinde getirdi. Aynı yıl II. Satuar yönetiminde olan Hanigalbat halkı Asur devletine karşı ayaklandı. Ardından Asur Kralı I. Salamanassar M.Ö 1250’de ortaya çıkan ayaklanmayı bastırdı. Bu şekilde Mitanni ülkesi Hitit devleti ve Asur devleti arasında paylaşılmış oldu. Halk dağlık bölgeye çekilip, Urartu yapılanmasını ortaya çıkardı. Bu geçen dönem içinde halk, dil alanında da önemli gelişmeler kaydetti. Mitanniler, Hititler ile ittifak kurarak Mısır devletine karşı savaşmışlardır. Bu savaşların ardından bu üç büyük devlet arasında ünlü Kadeş Antlaşması imzalanmıştır. Bilindiği üzere bu antlaşma insanlık tarihinin bilinen ilk yazılı antlaşmasıdır. Bu antlaşma günümüzde, Birleşmiş Milletler Genel Merkezi’nin duvarında asılıdır. Kadeş Antlaşması o dönemde barış, kardeşlik ve huzuru ortaya çıkaran ve devam ettiren bir antlaşma olmuştur. Kürdistan’daki halı dokumacılığını başlatanların da Mitanniler olduğu tarihi kaynaklar da geçer. Nusaybin’in 3 km kuzeyindeki Gırnavas Tepesi’nde yapılan kazı çalışmalarında ortaya çıkmış olan mezarların Mitanni Prenseslerine ait olduğu belirlenmiştir. 29.04.2006 tarihinde Duhok şehrinde de aynı izlere rastlanmıştır. Bir çiftçi tarlasını sürerken bazı heykeller ve üzerinde resim olan bazı tarihi eserler bulmuştur. Arkeologların yaptığı incelemeler sonucunda bu eserlerin Mitanni dönemine ait olduğu ortaya çıkarılmıştır. Mitanni Kralları: “Dirta- Suttarna- Parsasattar- Artatama- Sauşşattar- Aratatama- Tuşratta- Artassumara- Kelu hepa- III.Suttarna- Mattivaza- Tatu hepa- Vasatsa- I.Şattuara- Waşaşatta- II.Satuara” görüldüğü gibi Mitanni krallarının isimlerinin çoğunda “Şat” kelimesi geçer. Kürtçe’de şatır kelimesi site ya da şehir yöneticisi anlamına gelir. Kral isimlerinde geçen diğer bir sözcük ise “Arta” dır. “Arta” Kürtçe’de ve İrani dillerde soylu, doğru, adil, hak, yasa anlamlarına gelir.
Posted on: Wed, 13 Nov 2013 17:14:14 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015