NUTUK 137: 22 MART 1922 TARİHLİ ATEŞKES ANLAŞMASI TEKLİFİ Yusuf Kemal Bey daha Türkiyeye dönmeden İtilâf Devletleri, Dışişleri Bakanları Konferansı 22 Mart 1922 tarihinde Türkiye ve Yunan hükûmetlerine ateşkes anlaşması teklifinde bulundu. Bu sırada ben cephede bulunuyordum. Ateşkes anlaşması teklifi bana Dışişleri Bakanı Vekili Celâl Bey tarafından bildirildi. Bu teklifin ana çizgileri şunlardı: Her iki tarafın birlikleri arasında on kilometrelik, asker bulunmayan bir bölge meydana getirilecek, birlikler, insan ve cephane bakımından takviye edilmeyecek. Birliklerin durumunda değişiklik yapılmayacak. Bir yerden bir yere malzeme de götürülmeyecek. Ordumuzu ve askerî durumumuzu, İtilâf Devletlerinin askerî komisyonları kontrol edip denetleyebilecekler. Bu komisyonların hakemliğini samimiyetle kabul edeceğiz. Çarpışmalar üç ay süre ile durdurulacak ve bu durum, barış için yapılacak ön görüşmeler taraflarca kabul edilinceye kadar, üçer aylık sürelerle kendiliğinden yenilenecektir. Taraflardan biri yeniden savaşa başlamak isterse, ateşkes süresinin bitiminden hiç olmazsa on beş gün önce karşı tarafa ve İtilâf Devletleri temsilcilerine durumu bildirecek. Efendiler, Yunanlılar bu teklifi hemen kabul ettiler. Yunan ordusu Sakaryada maddî ve manevî bakımdan yenilmişti. Bu ordunun yeniden geniş çapta bir taarruza geçerek bir daha talihini denemeye kalkışması güçtü. Bunu, bu gerçeği anlamak elbette herkesçe mümkün olmuştu. Yunan ordusunu yeniden kesin sonuç verecek bir harekâta yöneltmek imkânı olmayınca, bizim de bir yıla yakın bir zamandan beri hazırlığı ile uğraştığımız ordumuzu uyuşukluğa düşürmek, millî hükûmete ümitler vererek bekleyiş içinde bırakmak ve böylece geçecek zaman içinde millî hükûmeti ve orduyu gevşetmek doğrusu önemli bir tedbirdi. Bu bakımdan İtilâf Devletlerinin Anadoluyu boşaltma ve Yakın Doğu sorununu çözme maksadına dayandığını ifade ettikleri bu ateşkes şartlarını ciddiyetle inceledik. Önce, Ankarada bulunan Bakanlar Kurulu ile makine başında telgraf görüşmesi yaptık. İstanbuldaki memurumuz vasıtasıyla Dışişleri Bakanlığından İtilâf Devletleri temsilcilerine verilmesini uygun bulduğumuz ilk karşılık şuydu: Ateşkes anlaşması teklifinin yapıldığı notayı 23/24 Mart 1922 tarihli telgrafınıza ek olarak bugün 24 Mart 1922 günü saat...de aldım. Bu nota metni ordunun durumuyla ilgili olduğundan, Bakanlar Kurulunda ve gerektiğinde Mecliste görüşülmeden önce, düşüncesini bildirmesi için, cephede bulunan Başkomutana yazdım. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmetinin vereceği cevabı, temsilcilerin istekleri üzere mümkün olan en kısa zamanda bildireceğimi kendilerine duyurunuz,efendim. 24 Mart 1922 tarihinde Bakanlar Kurulu Başkanlığına şu düşüncemi bildirdim: Esas itibariyle, İtilâf Devletleri dışişleri bakanlarının ortaklaşa yaptıklan ateşkes teklifini kabul etmemek veya herhangi bir şekilde bu teklife yanaşılınıyor ve güven gösterilmiyor hissini verecek gibi davranmak doğru değildir. Aksine, ateşkes teklifini iyi karşılamak gerekir. Bundan dolayı vereceğimiz karşılık olumsuz değil olumlu olacaktır. İtilâf Devletlerinde iyi niyet yoksa, olumsuz davranış onlardan gelmelidir. Yalnız, biz, onların ileri sürdüğü şartları kabul edemeyeceğimizden, karşı şartlar ileri süreceğiz. Ertesi gün, ajans ve telgraflar da notadan söz ederek şu haberleri yayınlıyorlardı: ...Yakın Doğuda barışı yeniden kurmak ve yeniden can ve mal kaybına yol açmadan, Küçük Asyayı boşaltmak gayesini güttüğü sanılan bu teklifin, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmetince olumlu karşılandığı ve İtilâf Devletlerinin iyi niyet ve tarafsızlığına güvenerek hükûmetçe olumlu karşılık verilmesinin kuvvetle ümit edildiği hükûmet çevrelerince ifade edilmektedir. Bu teklifin akla yatkın, uygulamaya elverişli şartlan içine almasını ve barışın bir an önce yapılmasını sağlayacak şekilde kısa süreli olmasını dileriz. Bakanlar Kurulunun, verilecek cevabın Avrupada bulunan Dışişleri Bakanımızın dönüşüne bırakılması yolundaki düşüncesine karşı da, beklemenin gerekli olmadığını bildirerek, verilecek cevapla ilgili genel kararımı şöyle özetledim: Ateşkes anlaşması teklifini prensip olarak kabul ediyoruz. Ancak, ordunun eksiklerinin ve hazırlıklarının tamamlanmasından bir an geri kalınmayacaktır.Ordumuzun içine yabancı denetleme heyetleri sokmayacağız. Bu teklifi, Anadolunun boşaltılması için kabul etmekle birlikte, uygulanabilir ve gerçekleştirilebilir şartlar ileri süreceğiz. Ateşkes anlaşmasıyla birlikte, boşaltma işinin başlaması, en önemli şartımız olacaktır. Martın 24 üncü günü makine başında, ben notaya verilecek karşılığı Bakanlar Kuruluna bildirdim. Bakanlar Kurulu da Ankarada hazırladıkları bir cevap suretini bana bildirmişti. İki cevap metinleri arasında bazı ayrılıklar görüldü. Nihayet 24/25 Mart gecesi Bakanlar Kurulu ile Sivrihisarda birleşerek, verilecek karşılığın son şeklini görüşüp tespit etmeye karar verdik. Efendiler, İstanbuldaki özel memurumuzun Dışişleri Bakanlığına çektiği 25 Mart tarihli şifreli telgrafına göre, bu memurumuz Tevfik Paşa ile görüşmüş. Tevfik Paşa, temsilcilerin İstanbul Hükûmetine de verdikleri aynı notayı Ankaraya göndererek, alınacak cevabın kendilerine bildirilmesini rica ettiklerini söylemiş. Memurumuz, Tevfik Paşaya söz hakkının yalnız ateşkes anlaşması teklifi üzerinde mi, yoksa bütün işlerde mi Ankaraya ait olduğunu sormuş. Tevfik Paşa bu soruya cevap vermemiş. Memurumuz, İzzet Paşadan ne gibi haberler aldığı sorusuna, Tevfik Paşa şu karşılığı vermiş: İzzetPaşa yakında konferansın toplanacağını ve ne olursa olsun aşırılığa kaçılmamasını bildiriyor.
Posted on: Tue, 26 Nov 2013 09:15:15 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015