İREVAN BİR TÜRK HANLIĞIDIR (DEMOGRAFİK İNCELEME) DOÇ. DR. MEMMEDOVA İRADE MALİK KIZI Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi, A.A.Bakhanof adına Tarih Enstitüsü “Genel Tarih” Şubesi Iravan is a Turkic khanat (demographic investigation) Mammadova Irada Malik gizi The Summary The sources prove that the population of the ancient Azerbaijani land – Iravan khanate were the Azerbaijani Turks. Data of the travelers who had been in Iravan khanate in the XVII-XVIII centuries, as well as the toponyms existed in the khanate territory in Azerbaijan maintain it. Immediately, after the invasion of Iravan khanate by Russia count Paskevich reported, that three fourth of all khanate population consisted of moslems. But in the course of invasion and after it the Russians forcing Azerbaijani Turks out of territories of Iravan khanate made them to leave their native lands and they transferred the Armenians to these lands. In the I half of the 1827 5000 nomad moslems left Iravan khanate. In the same year moslems who had left Iravan khanate covered 8700 families. Out of these 5100 migrated to Iran and 3000 to Turkey. In exchange for this 10708 Armenian families were transferred from Iran and Turkey to Iravan province. Under the Turkmenchay treaty of the 1828 s in the I half of year out of 8249 Armenian families 4559 moved from Iran were settled in territory of former Iravan khanate. The bulk of these families were settled in the best mahals (districts – M. I.) of Iravan khanate (in 119 villages), over 300 artisan Armenian families were quartered in local city – dwellers houses in Iravan. Transferred from the khanates of Salmas and Khoy about 200 Armenian families were sent to Surmali mahal. After the Adirna treaty of the 1829s 21666 Armenians, 324 yezdi (yesuit), kurds were transferred from Turkey. Most of these moved there Armenians were quartered in mahals of Qirkhbulaq, Surmali, Talin, Korpubasar, Abaran, Darachichek and Qoyja. After Russian invasion the Azerbaiyani population of Pambak and Shurayel were substituted by the Armenians moved there. With this Armenians forcibly were settled by the Russians in the territory of Iravan khanate. Sovyetler döneminde nufusu incelenmemiş Azerbaycanın hanlıklarından biri de İrevan Hanlığıdır. Sovyetler Birliği kurulduktan sonra yönetime sökulmuş er¬me¬niler Azerbaycan’ın tarihsel topraklarında yerleşmiş İrevan Hanlığının Azer¬bay¬can Türklerine ait olmadığını ısrarla ispat etmede gayret sarfediyorlardı. Oysa kay¬nak¬lara ve arşiv belgelerine bakılacak olursa söz konusu iddiaların esası olmadığını görüyoruz. 1647 yılında İrevan’da bulunmuş Evliya Çelebi “şehrin içerisinde aşağı yu¬karı 2600 evin” bulunduğunu yazıyordu . Fransız seyyahı Şarden 1673 yılında İre¬van¬dayken İrevan kalesinde yaklaşık sekiz yüz evin bulunduğunu ve burada sadece gerçek Kızılbaşların yaşadıklarını yazıyordu . XVIII.yüzyılın 20-40’ncu yıllarına olan demografık durum ve nufusun azın¬lık (etnik) terkibi İrevan ayaletinin Osmanlılarca ele geçirilmesine kadar vuku bul¬muş olaylarla bağlı olmuştur. Konuyla ilgili bilgiler Osmanlı ve Ermeni vaka¬yi¬na¬me¬lerde yer almıştır. Ermeni vakayinamelerde azınlık bakımından İrevan şehri ve ka¬le¬sinin nufusunun ermenilerden mürekkep olduğu yazılıyordu. Lâkin Kemani Mus¬tafa Ağanın bilgilerine göre İrevan kalesinin teslimiyle ilgili Osmanlı or¬du¬su¬nun Gazisinin mektubu ermenilere değil, “İrevan Kalesinin ülema ve ayanlarına gön¬derilmişti”. Söz konusu mektuba cevap olarak Kalenin teslim şartlarını da bir kaç kez görüşmeye gelmiş olanlar da ermenıler değil “kızılbaşlar”dı. Ermeni vaka¬yi¬namesinde hiç bir temele dayanmadan bildiriliyordu ki, Kalenin teslimini kabul etmeyen ermeniymiş ve bu, ermeni grubunun başkanı Grigori Vardapetti. Ama Ke¬mani Mustafa Ağa’nın fikrince kalenin teslim olunmasını kabullenmeyen kişi ka¬le¬nin savunmasını teşkil etmiş Alikulu Han olmuştu . Kemani Mustafa Ağanın bil-gileri Ermeni vakayinamelerinin iddialarını yalanlayarak İrevan şehrinin ve ka-lesinin nufusunun Azerbaycan Türkü olduğunu kanıtlıyor. 1728 tarihli “Müfessel Defter”deki bilgilere göre İrevan ayaletinde ya¬-şayan nu¬fuzun 71583’nden 43784’ü (% 61,2) Türk-Müslüman, 27799’u (% 38,8) hris¬ti¬yandı. Ama Osmanlıların İrevan ayaletinde taarruzu zaman baş¬lıca hedefleri şi¬ye¬ler olduğundan, katlolunmuşların çoğu da müslümanlardı. Diğer taraftan İrevan aya¬letindeki Türk-Müslüman nufusunun azınlık oranı olarak asgari-% 61,2 mik¬ta¬rında kabullenmemiz gerekir. “Müfessel Defter”de İrevan şehrinin azınlık terkibi şöyle gösterilmişti: 428 ev¬li Türk-Müslüman, 224 evli ve bekar hristiyan. “Müfessel Defter”in çevirisini yap¬miş olanlar, evlilerin aile terkibi sayısını beşer kişi olarak hesabını yapmış ve böylece İrevan şehrinde yaşıyan 3369 kişinin % 63,5’i Türk-Müslüman, % 36,5’i ise hristiyan ve şehirde 500 hristiyan çingene yaşadığını (şehir nufusunun % 14,9’u), ermeni vakayiname’lerinin yazarlarinin iddia ettikleri gibi ermenilerinin İre¬van şehrinde çoğunluk oluşturmasını değil, daha az sayıda (% 21,6) olmalarını isbat ettiğini bildiriyorlar . İrevan ayaletinin Türk-Müslüman nufusunu oluşturan 30 camıa ve aşiretin 72 sulalesi (tayfası) ayrı ayrı yaşama yerlerinde Karbi (18), Hınzırek (14), Aralık (10), Maku (8), Iğdır (5), Şerur (3), Gerni (2), Kırkbulak (2), Vedi (1), Sisyan (1), Sür¬meli (1) bölgelerinde (nahiyelerinde) ve Şüreyel livası arazisinde kayda geçi¬ril¬miş¬ler. 30 camıa ve aşiretten on yedisi topluluk’tan, geri kalanları da bir kaç sulaleden ibarettiler. Söz konusu toplu ve sulalelerin adları burada yaşıyanların Türk-Müslüman olduğunu bir daha ispat eder. Onların bir kaçını gözden geçirelim: Ke¬merli, Türkmanlı, Alabatanlı, Hacılı, İremli, Eylenli, Karahacılı, Mürselli, Ken¬ger¬li, Kuzugüdenli, Reyhanlı, Muğanlı, Bayat, Karaçalar ve b. Diğer bir taraftan da “İcmal Defteri”nde adı geçen yer adlarına da bakacak olursak, onların Türk-Müs¬lü¬man tayfalarına mensup olduğunu görürüz: Örneğin, Beydilli, Karakoyunlu, Ba¬yandırlı, Borçalı, Kıpçak, Afşar, Oğuzdaş, Teke, Terekemeler ve b. Belli ki, yer adları orada yaşayan aşiretlerin hangi millete ait olduklarını be¬lirten faktördür. İrevan’ın 1728 yılını içeren, “İcmal Defteri”nde her bölgeye bağlı köy, kışlak, mezraa adları burada yaşamış olanların Azerbaycan Türkleri olduğunu bir kez daha kanıtlamakdadır: 1. Kırkbulak bölgesi üzere: Çölmekçi, Yelkovan, Ha¬cı İlyas, Yukarı ve Aşağı Göykent, Köhne Deliler, Mehemmet kent, Karğalık, Ehi Tepesi, Keçili ve b. Köyler . 2. Karbi bölgesi üzere: Elekli, Kosacan, Oğuzdaş, Kalecık, Yukarı ve Aşağı Alacık, Kazançılı, Yukarı Alişar, Karaburç, Aşağı Şehriyar, Yalgızağac, Taşarık, Dev¬letabat, Elvar, Beydilli, Acıkehriz, Bilbilabat, Danakalesi, Uzunabat, Halac, Ha¬liçe ve b. köyler; Zilfikar, Pirverdi, Çoray, Şah Hüseyn, Sudelen, Çinar, Der¬vişler, Hanabat de b. kışlalar; Behzat bulağı, Ferhat arkı, Bayramhan ve b. mez¬ralar. 3. Maku bölgesi üzere: Büyük ve Küçük Has, Kara Hasan, Yumrutaş, Bat¬mış, Üçtaş, Deyili Alikulu, Karasüsü, Babalı, Kalağan, Akbulak, Acıgöl, Başbulak, Ta¬tarlı, Karabağ, İnce, Akyaylak, Kızıltaşlı, Kezmetepe, Geçit, Karakışlak, Mu¬ratlı, Kosalı, Söyütlü, Güllüce, Köyler, Balaban, Çaker ve Akça kışlaları . 4. Hınzırek bölgesi üzere: İsti, Güllüce, Karatepe, Azahan, Derebeğ, Sö-yüt¬lu, Hatunbulak, Taşlıca, Aksaklı, İremli, Ağırlı, İğitli, Canfeda, Ağnadere, Başı¬¬bö¬yük, Çaltepe, Muğanlı, İnce, Akçakele, Sabunçulu ve b. köyler . 5. Gerni bölgesi üzere: Saatlı, Sabunçu, Aktahan, Yukarı ve Aşağı Kuyu-lu¬ha¬sar, İmanşahlı, Novruzlu, Karakışla, Akçakışla, Almalı, Uğurbeyli, Kuşçu, Böyük Masumku, Dumanlı ve b . 6. Vedi bölgesi üzere: Vedi, Develi, Karança, Avşaryerli, Kayçı, Çiçekli, Sa¬rı Musalı, Daşlıkaya, Reyhanlı, Caferkent, Çatıkıran ve b. köyler; Nasipli, Pirkayıp kışlası . 7. Dereçiçek bölgesi üzere: Dereçiçek, Cellatlı, Kehriz, Çubuklu, Söyütlü, Gümürlü ve b. köyler . 8. Abaran bölgesi üzere: Şişkara, Kervansara, Eleğez (Elâgöz – İ.M.), Ke-çilek, Aşağı Elmirek ve b. köyler . 9. Göyce bölgesi üzere: Camalgöz, Büyük ve Küçük Ördek, Kementbulak, Buğ¬dayitepe, Kalecik, Delikardeş, Azatkâha, Buzhane, Emirkent, Akbulak, Emir¬yar, Kiziltaş, Gölkent, Cankurtaran, Deliktaş, Dilenci ve b. köyler . 10. Dereleyez bölgesi üzere: Veyselli, Şekerbeğli, Bahcecik, Çanakçi, Ca-ferli, Kaşka, Kızkalesi, Başgöy, Cağatay, Ehili, Soyulan Koçubey, Kurt Emir, Gü¬müşcük, Kömür, Kayalı ve b. köyler . 11. Mezraa bölgesi üzere: Camalgöl, Büyük be Küçük Yenice, Kazan-lıkdere, Adıyaman, Kızıltepe, Karaköynek, Kızılca, Kazança, Yılanlı, Söyütlü, Kırk¬bulak, Basarkeçer, Akçakale, Karaçubuk ve b. köyler . 12. Sürmeli bölgesi üzere: Sürmeli, Akçakişla, Sofulu, Kuruağaç, Şiştepe, De¬mirçihan, Kızılkışlak, Canderviş, Alikosa, Güllüce, Katırlı, Arslanlıtepe, Kı-zılbulak, Karabulak, Söyütlü, Karakale, Parçalıçöl, Kamışlı ve b. kçyler; Eğrice, De¬rekent, Çiçekli, Abbasgöl, Daşlıca, İnce mezraalar, Terli, Ağrı, Soyukbulak ve b. yaylaları . 13. Iğdır bölgesi üzere: Molla Ahmet, Çarkçı, Yaya, Hoşhaber, Çıraklı, İğ¬dır, Akçalı, Kazançı, Sarı Çoban ve b. köyleri; Karakoyunlu, Cafer, Deyirli, Dur¬muş ve b. kışlalar . 14. Aralık bölgesi üzere: Emince, Koturlu, Denizli, Karaveli, Bilekli, Ba-ğırlı, Kovunlu, Kışlalı, Alikemerli, Adetli, Ahırli, Aşağı Akarlı, Karakoyunlu, Ce¬la¬yirli ve b. köyler; Kulamalı, Mustafa, Atlıhan, Sefer ve b. kışlalar; Güllütop, Kıtktaş yaylaları . 15. Şerur bölgesi üzere: Kuşçu Kazançılı, Yukarı Şehrıyar, Oğlanşahlı, Er¬batan, Dervişler, Öküzbatır, Karabulak, Cebrayıllı, Taşkışlak köyleri; İshaklı yüz¬başı, Necef Abbas ve b. kışlalar . 16. Şüreyel livası üzere: Gümrü, Söyütlü, Karakışlak, Güneykent, Güllüce, Mes¬çitli, Çubuklu, Günbezli, Çiçekli, Suluçay, Karaüzen, Taşbulak ve b. kentler; Sey¬fikulu Nermineli, Bayram ve b. kışlaları . İrevan ayeletinin “İcmal Defteri”nde yaşanılır durumda olan köylerin sayısı 1172, kımsenin yaşamadığı köylerin sayısı 307, Zarzemin bölgesi köylerinin sayısının da 172 olduğu gösteriliyor . Yukarıda kaydolunanlar İrevan Hanlığının kurulması öncesi onun nufusunun Azer¬baycan Türklerinden ibaret olduğunu söylemeye hakkımız vardır. İrevan şeh¬ri¬nin nufusunun da burada eskiden yaşamakta olan Azerbaycan Türkleri oluş¬tur¬muştur. Fikrimizi, XVIII yüzyılın evvellerinde İrevanda bulunmuş mısyoner Mon¬ye , yine ozamanlarda İrevan’ı ziyaret etmiş Mami Klerak’ın: “Ermeniler İrevan şeh¬rinin nufusunun ¼’ni, Azerbaycanlılarsa büyük çoğunluğunu oluşturuyordu” diye yazmaları da kanıtlamaktadır. Yine, 1701 yılının 25 Temmuz tarihli “Hatıra Not¬ları” adlanan bir belgede İrevan şehrinde tamamı 300 kişiden bir az fazla er¬me¬ninin yaşadığı ve kendilerinin ticeretle ugraştıkları bildiriliyordu . Şopen İngilis diplomasi uzmanı Ceyms Morye’ye (1813 senesinde İrevan’da bu¬lunmuştu – İ.M.) dayanarak İrevan Hanlığının nufusunun 100 bin kişi olduğunu gös¬teriyordu . İ. Şopen Son Serdarın (Hüseyinkulu Han’ı kasdediyordu – İ.M.) yö¬netimi döneminde İrevan şehrinde 2400 aile, İrevan ayaletinde 11 bin aile ya¬şa¬dı¬ğını, bütünlükle ise İrevan Hanlığında 17 bin ailenin olduğunu gösteriyordu . Me¬hemmet Hasan Velili İrevan Hanlığında 115000 kişinin yaşadığını yazıyordu . İre¬van Hanlığını Rusya işğal ettikten sonra toprakları yeni kurulmuş “Ermeni İli”ne katıldı. İ.Şopenin yapdığı nufus kaydına göre İrevan ayaletinin (eski İrevan Han¬lığı – İ.M.) 15 mahalındakı (bölge) nufusun sayısı 115155 kişiydi . Gö¬rün¬düyü gibi İ.Şöpenin verdiği rakamlar Mehemmet Hasan Velili’nin rakamlarının hemen hemen aynıdır. 1828-1829 yıllarında Ermenilerin İran ve Türkiye’den İrevan ayaletine gö¬çü¬rül¬mesinden sonra burada 49875 Müslüman (Azerbaycan Türkü – İ.M.), 324 Kürt, 20073 yeresel Ermeni (bunlar I ve II Rus-İran savaşı zamanı buraya gö¬çürül¬müşlerdir – İ.M.), 23568 İrandan göç yapmış ermeniler yaşıyordu . İrevan Hanlığı Rusya’nın bir ayaleti haline geldikten hemen sonra Kont Pas¬keviç Baş Kararkâhın başkanına gönderdiği mektubunda bütün nufusun dörtte üçü¬nü Müslümanların (Azerbaycan Türklerinin – İ.M.) oluşturduğunu yazıyordu . Hanlıkların Rusya tarafından işgaline başlanılırken Azerbaycan Türkleri hep çe¬şitli yollarla baskıya maruz kalarak öz topraklarını terketmeye zorunlu kılınıyor ve bu topraklarda Ermeniler yerleştiriliyordu. Rus savaş tarıhı uzmanı V.Potto ko¬nuyla ilgili şunları yazıyordu: “Oturak nufus Araz’ın öbürü tarafına geçmişti. Tere¬keme Tatarlarının az bir kısmı da Türkiye’ye gitmişti” . General Paskeviç’in Kont Nesselrod’a verdiği 27 haziran 1827 tarihli bil¬gi¬le¬rinden belli olduğu üzere yılın I yarımında İrevan Hanlığını 4500 terekeme (elat) Müs¬lüman terketmişti. Yeresel Azerbaycan Türkleri olan Karapapaklılardan 800 aile Arazın öbürü tarafına yerleşmiş, bunlardan başka karapapaklılar’dan 100 aile ve ayrımlardan 300 aile Kars’a, güclü Uluhanlı tayfasından 600 aıle Beyazit’te ba¬rın¬mışdır . 1827 yılı zarfında İrevan Hanlığını terk etmiş Müslümanların sayısı 8700 aileydi (bunlardan 5100’ü İran’a, 3600’ü Türkiye’ye köç yapmıştı), bunun ye¬rine 10708 ermeni ailesi (bunlardan 6315 erveni ailesi İran’dan, 4393’ü ise Türkiye’den) İran ve Türkiye’den İrevan ayaletine göçürülmüşlerdi . Azerbaycan ahalisine yapılan baskılar, onlar üzerindek, gözlemler so¬nu-cun¬da 1828 yılında İrevan ve Nahçıvandakı Müslümanlar açık veya gizli şekilde top¬rak¬larını terkederek kardeş ülkelere kaçmaya devam etmekdeydiler . Bunu Kont Pas¬keviç’in 1828 yılının Nisan ayındakı emri de ispatlamaktadır. Emre göre İrevan aya¬letini terkeden Müslüman göçmenler Rusya hudutlarına yalnız onun özel mü¬seadesi sonunda döne bilirlerdi . 1828 yılı Mart’ın 21’de Azerbaycan toprakları hesabına kurulmuş “Ermeni vi¬layeti” İrevan ve Nahçıvan ayaletlerine ve Ordubad bölgesine taksim edilmişti. İrevan ayaleti Rusya’nın tabiliğine girdikte şu Mahal ve Dairelere bölünmüştü: Kırkbulak, Dereçiçek, Körpübasar-Aparan’la birarada, Serdarabad-Talın ma¬ha¬lıyle bırarada, Zengibasar, Gernıbasar-Vedibasarla berarada, Şerur, Sürmeli veya Çu¬kur¬sed, Derekent-Parçenis ve Terekeme halkları mahalı. Ali Hazret’in buy¬ru¬ğuy¬le “Ermeni Vilayeti” kuruldukta İrevan ayaletinde 4 daire oluşturuldu: İrevan, Ser¬darabad, Şerur ve Sürmeli mahalları ise evvelki sayısındaydı . İ.Şopen’e göre İre¬van ve Nahçıvan hanlıklarının yerinde çar Rusya’sı tarafından “Ermeni vilayeti” yaratıldıktan sonra bu hanlıkların arazisinde nufusun sayı oranı şöyleydi: 81749 (16078 aile) Azerbaycan Türkü, 25151 (4428 aile) yeresel, 35560 (6949 aile) İran’dan göçürülmüş ermeni, 21666 (3682 aile) Türkiye’den göçürülmüş ermeni ve 324 musavi vardı . İ.Şopen’in nufuskaydına esasen, savaş sonrası “Ermeni vila¬yeti”nde mevcut 752 köyden 521’i İrevan eyaletine aittir. Savaş sonucunda vilayet ara¬zisinde 359 köy (İrevan eyaletinde 310 köy) harabelik şekline düşdü, halkı kitlevi şekilde katledildi, kapıdışarı edildi . Türkmençay anlaşmasına imza atıldıktan sonra İran’dan gelmiş göçmenlere özel toprak verilmediğinden onların çoğu yaylalardakı köylülerin (Azerbaycan Türk¬lerinin – İ.M.) evlerine yerleştiriliyordu. Söz konusu anlaşma gereğince 1828 Mart’in ortalarından Haziran’ın 1’e kadar İran’dan 8249 ermeni ailesi gö¬çü¬rüldü. Göçürülmüş ermeniler İreven ayaletinin 119 köyüne yerleştirildi. Ge¬nel¬lik¬le, İrevan ayaletine 4559 (23568 kişi) ermeni ailesi yerleştirildi . İrevan ayaletine çü¬¬rülmüş ermenilerin çoğu buranın en iyi Mahal’larına: Şerur, Develi, Gerniçay, Zen¬gi, Aparan, Kırkbulak, Dereçiçek ve Araz’ın İran semtine yerleşmiş kısmındaki Saat Çukuru’nda (Çukursed), yani Sürmeli Mahal’ına yerleştirildi. 300’ü aşkın sa¬nat adamlarından mürekkep ermeni ailesi İrevan’da yeresel şehirlerin (Azerbaycan Türk¬lerinin – İ.M.) evlerine yerleştirildi . Selmas ve Hoy Hanlıklarınnan gö¬çü¬rülmüş 200’e kadar ermeni ailesi de İ.Argutinski’nin talimatı gereğince Sürmeli Mahal’ına gönderildi . Serdarabad Kalesi’ne yerleşmiş 270 ev 1829 yılında ermenilerce zapt¬edil-mişdi . 1828-1829 Rusya-Türkiye savaşından sonra “Ermeni Vilayeti”ne Türki¬ye’den 21666 kişi (3682 aile), 324 (67 aile) musavi kürt göçürülmüştü. Göçü¬rül¬müş ermeniler esas itibariyle eski İrevan Hanlığının Kırkbulak, Sürmeli, Talın, Köprübasar, Abaran, Dereçiçek ve Göyce mahallarının 129 köyünde yerleştirildi . Pembek ve Süreyelin nufusu rus işgalinden sonra değişmelere maruz kaldi: “Pembek ve Süreyelin nufusu rus işkalinden sonra değişti. Bura ahalisinin yerine Yer¬li halkın yerine (Azerbaycan Türklerinin yerine – İ.M.) yenileri geldi. Yani yere¬sel halkın (Azerbaycan Türklerinin – İ.M.) içinde buranın eski sakini olarak bir ih¬tiyar ermenı zor bulursun. Yeni gelenler (ermenıler – İ.M.) buraya başlıca olarak “Ermeni Vilayeti”nden, Erzirum’dan, Kars ve Kürdüstan’dan gelmişler. Şimdi Pem¬bek distansiyonunun sakinleri iki kisma bölünüyor: Yerel halk (Azerbaycan Türkleri – İ.M.) ve yeni göçürülmüş (ermenıler – İ.M.) olanlar. Yeni göçmenler Ru¬si¬ya-Türkiye harbi sonrasi 1829 yılında rus tabiliğine geçmişlerdir”. 1829 yılı¬nın kameral tasfirine göre distansiyonun nufusu, yani yerel insanlar (Azerbaycan Türk¬leri – İ.M.) 1536 aile (5425 kişi) ve köç yapmişlar (ermenıler – İ.M.) 3148 aileden (10578 kişi-erkek) mürekkeptir . 1832 yılı sayımına göre İrevan eyaletinde 463 köy Müslüman (Azerbaycan Türk¬leri – İ.M.), 98’i ermeni, 65’i de karmaydı. Evveller ermenılerin hiç bir zaman yaşa¬madığı Göyce, Aparan, Vedibasar, Şerur ve diğer mahallarda (bölgeler) on¬la¬rın büyük gruplar şeklinde yerleştirilmesi dikkatçeken bir konu. İrandan göçü¬rül¬müş ermeniler ıssız ve yahut da terkedilmiş 62 köyde, Azerbaycan Türklerinin ya¬şa¬mış oldukları 68 köyde, karma olarak 24 ve yalnız ermenilerin oluşturduğu 32 köy¬de yerleşmişlerdi. Türkiyeden göçürülmüş ermeniler İran’dan göçürülmüş erme¬nikerden farklı olarak rus işgaline kadar yalnız Müslümanların yaşadıkları, ama baskı sonucu orasını terk etmiş olanların 64 köyüne yerleştirildi. Böylece imigrasyon yapanlar 126 tahliye edilmiş, 70 azeri, 22 karma ve 47 ermeni köyüne yer-leştiler . Hatta göç komisyon başkanı Griboyedof böyle göçürme olayını olum¬suz deyerlendirmiş ve yazıyordu ki, ermeniler başlıca olarak toprak sahiplerinin (mülk sahipleri) ve köylü Müslümanların topraklarına yerleşip müslümanlara baskı yapıyorlardı .
Posted on: Thu, 12 Sep 2013 05:19:14 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015