Andrzej Kotowiecki Geneza ustroju politycznego Nunavut – arktycznego Terytorium Kanady. 1. Uwagi wprowadzające – Terytorium Nunavut w liczbach. Kanada jest państwem związkowym położonym w północnej części Ameryki Północnej, obejmującym 2/5 jej powierzchni. Jest drugim po Rosji największym państwem świata , jest również ojczy¬zną blisko 25 tysięcy Eskimosów , których przodkowie w swoich wędrów¬kach na wschód przybyli tam z sąsiedniej Alaski około 10 tysięcy lat temu. Z czasem rozproszyli się na rozległych polarnych i subpolarnych obszarach Kanady, stanowiących niemal 3/4 terytorium tego wielkiego kraju. Te ol¬brzymie przestrzenie pozostają nadal prawie bezludne, a życie na nich kon¬centruje się głównie w nielicznych osiedlach eskimoskich, liczących po kil¬kanaście, kilkadziesiąt, rzadko tylko kilkaset mieszkańców. Od paru tysięcy lat są to łowieckie tereny lnuit, którzy przemieszczali się tam na duże odle¬głości, wędrując zgodnie z porami roku z północy na południe i z powro¬tem, śladami stad karibu. Posuwając się od Alaski nieustannie na wschód, wzdłuż wybrzeży Oceanu Arktycznego , dotarli Eskimosi do wybrzeży Za¬toki Hudsona i północnych krańców Półwyspu Labrador oraz dużych wysp arktycznych, na których żyje dziś około 2,5 tysiąca lnuit. Około 800 lat przed naszą erą stworzyli lnuit, na terenie dzisiejszej Ka¬nady, rodzimą kulturę nazwaną Dorset , charakteryzującą się budownictwem dużych prostokątnych domów kamiennych, do połowy wkopanych w zie¬mię. Ale kultura ta zasłynęła szczególnie z wysokiego poziomu artystycz¬nego niewielkich rzeźb zwierząt i postaci antropomorficznych oraz minia¬turowych masek i tym podobnych wyrobów z kości i kamienia. Do tradycji kulturalny Dorset nawiązują często współcześni rzeźbiarze i artyści eski¬moscy w Kanadzie. Powstała w dniu 1 kwietnia 1999 roku Terytorium Nunavut obejmuje obszar: l 994 000 km2 (20% terytorium Kanady) i obejmuje trzy strefy czasowe - wschodnią, centralną i górską. Klimat: Nunavut jest arktyczno-polarny, zmienny, nieprzewidywalny i skrajnie zimny. Zima trwa tam prawie dziewięć miesięcy z bardzo niskimi temperaturami, porywistymi wiatrami i opadami śniegu występującymi na¬wet w letnich miesiącach od czerwca do sierpnia. Najniższą temperaturę, -57,8°C, zanotowano w Shepherd Bay w 1973 roku, najwyższą, 33,9°C, w Arviat tego samego roku. Wysokość opadów jest tam niewielka, średnia roczna wynosi 300 mm (mniejsza niż w niektórych częściach Sahary), co stwarza w Nunavut warunki lodowej pustyni. Ludność: (stan na l kwietnia 1999r.): 27 219 osób, w tym 23 136 (85%) Eski¬mosów. Gęstość zaludnienia: na l km2 przypada 0,01 mieszkaniec (w Ka¬nadzie 3), na 100 km2 - 1,3 osób (w Kanadzie 290, w prowincji Ontario l 100), z których 56% jest w wieku poniżej 25 lat (w Kanadzie 33%). Liczba urodzeń na 1000 mieszkańców wynosi 29 (w Kanadzie 12, w Meksyku 28); liczba zgonów na 1000 mieszkańców wynosi 4,4 (w Kanadzie 7,1), co stwa¬rza prognozę podwojenia ludności Nunavut w ciągu 23 lat. Języki urzędowe: angielski, francuski i Inuktitut (eskimoski), liczący 7 dialektów (w tym najważniejszy Innuinaqtun) i 17 narzeczy, posługujących się dwoma alfabetami: sylabicznym (używanym przez 94% Eskimosów) oraz łacińskim (używanym w zachodniej części regionu Kitikmeot). Ludność Nunavut zamieszkuje 28 osiedli, liczących od 18 (Bathurst Inlet - Kinggauk) do 4556 (stolica Iqaluit) mieszkańców; w tym wysunięte najdalej na północ Grise Fiord i najdalej na południe Sanikiluaq na Wyspie Belchera w Zatoce Hudsońskiej (położone na południe od północnej grani¬cy prowincji Ontario). Długość dróg Nunavut liczy 21 km, z czego 19 km przypada na stolicę Iqaluit; zarejestrowanych pojazdów mechanicznych (w tym skuterów śnieżnych) jest tam około 2500 (w tym 40 taksówek); na 1000 mieszkańców przypada 224 zarejestrowanych pojazdów. Średni dochód roczny na rodzinę wynosi 31 471 dolarów (w Kanadzie 45 251 dolarów), a pochodzi głównie z rybołówstwa i myślistwa (59%). Skala udziału w sile roboczej (66%) odpowiada średniej krajowej; stopa bezrobocia wynosi około 30% (w stolicy 17%). Bogactwa mineralne: złoto, cynk, miedź, nikiel, ołów, uran, diamenty, węgiel. W Nunavut, na Wyspie Elef Ringnes, leży Biegun Magnetyczny (kwiecień 1999), zaś centrum geograficzne Kanady około 30 km na połu¬dniowy wschód od Baker Lake. Jeżeli chodzi o szkolnictwo to w Nunavut są 4 szkoły podstawowe, l szkoła średnia i l College. Stacja telewizyjna nadaje 5,5 godzin tygodniowo programy w języku eskimoskim, w tym edukacyjne, dla dzieci i rozrywkowe. Natomiast radio eskimo¬skie (Inuit Broadcasting Corporation) obejmuje swym zasięgiem ponad 40% osiedli Inuit. Sport: głównie uprawiane są hokej, baseball i siatkówka. Nunavut liczy (l kwietnia 1999) 3907 zarejestrowanych sportowców (co siódmy mieszkaniec), uprawiających 33 dyscypliny sportowe. W 3/4 osiedli znajdują się boiska sportowe, a we wszystkich 28 osiedlach jest łącznie 87 różnych obiektów sportowych. Iqaluit, stolica Nunavut, położona na Wyspie Baffina, liczyła l kwietnia 1999 roku 4556 mieszkańców (17% ogółu terytorium), z których 49% nie prze¬kroczyło 25 roku życia. W roku 1997 liczba lądowań i startów na lotnisku Iqaluit wyniosła 16 176, czyli 44 dziennie. W wyniku uregulowania, w latach dziewięćdziesiątych, roszczeń tubyl¬czych i stosunków własnościowych, przyznano Eskimosom kanadyjskim prawa własności na obszarze 350 000 km2 oraz wyłączne prawa górnicze na obszarze 36 000 km2. Nunavut jest ważnym światowym centrum produkcji eskimoskich wy¬robów artystycznych: rzeźb, obrazów, wyrobów futrzarskich, skórzanych oraz biżuterii. 2. Chronologia powstania Nunavut . 1880 - przekazanie przez rząd brytyjski rządowi kolonialnemu Kana¬dy, wysp arktycznych 1926 - przekształcenie wysp arktycznych w rezerwat przyrody (Arctic Islands Gamę Preserve) z wyłącznym prawem do polowań Inutt; w latach 929 i 1942 poszerzono obszar rezerwatu o są¬siednie tereny kontynentalne 1939 - początek militaryzacji kanadyjskiej Arktyki 1939-63 - akcja rządu kanadyjskiego, polegająca na przymusowych przesiedleniach Eskimosów na Daleką Północ 1963 - pierwszy, niezrealizowany, projekt legislacyjny wydzielenia terenów eskimoskich z Terytoriów Północno-zachodnich (NWT – Northwest Territories) 1966 -Komisja Carrothersa ponawia inicjatywę ustawodawczą z 1963 roku i postuluje wydzielenie ziem eskimoskich z NWT w cią¬gu dziesięciu lat 1973 - powołanie Comprehensive Land Claims Commission w celu uregulowania tubylczych roszczeń do ziemi; założenie lnuit Tapisrat ofCanada (ITC), jako reprezentacji Eskimosów kanadyjskich, powołanej do sprecyzowania ich roszczeń do ziemi 1976 - apel ITC w sprawie utworzenia Nunavut 1977 - Inuit Lands Commission NVT przedkłada rządowi kanadyj¬skiemu plan wydzielenia Nunavut z NWT 1979 - przyznanie NWT w Kanadyjskiej Izbie Gmin drugiego miej¬sca dla przedstawiciela Nunatsiaq, prekursora Nunavut 1980 - uchwała Zgromadzenia Ustawodawczego NWT o podziale tego terytorium na część zachodnią (NWT) i wschodnią (Nu¬navut) 1982 - poparcie podziału NWT w referendum przez 56% głosujących 1984 - układ Inuvialuit, zawarty przez Eskimosów z regionu zachodnioarktycznego nad Morzem Beauforta, regulujący roszcze¬nia Inuit do ziemi 1990-93 - postępowanie legislacyjne i administracyjne, przygotowujące utworzenie Nunavut 1993 - zatwierdzenie przez parlament kanadyjski Nunavut Act i Nu¬navut Land Claim Agreement Act 1994 - powołanie Nunavut Implementation Commission w celu realizacji postanowień ustawodawczych o utworzeniu Nu¬navut 1995 - mieszkańcy Nunavut wypowiadają się większością 60% za wyborem Iqaluit na przyszłą stolicę tego eskimoskiego teryto¬rium, odrzucając kandydaturę Rankin Inlet (Kangiqtinq) 1997 - mianowanie przez rząd federalny Kanady byłego deputowa¬nego Jacka Anawaka tymczasowym Komisarzem Nunavut 15.02.1999 - pierwsze wybory do Zgromadzenia Ustawodawczego Nunavut 01.04.1999 - oficjalna inauguracja Nunavut, jako trzeciego terytorium w ra¬mach Konfederacji Kanady. 3. Krótki rys historyczny. Do kontaktów Eskimosów kanadyjskich z cywilizacją zachodnią doszło stosunkowo późno, a ich pierwsze odnotowane spotkanie z Europejczyka¬mi miało miejsce dopiero w 1814 r. w Coronation Gulf. Wydarzenia II wojny światowej i „zimnej wojny” dotknęły wszystkich Inuit, niezależnie od miejsca ich zamieszkania, ale niewątpliwie najbardziej ucierpieli w ich wyniku Eskimosi kanadyjscy. W latach 1953-1955 rząd kanadyjski dokonał masowych przymusowych przesiedleń Eskimosów z rejonu Port Harrison (lnukjuak) na Półwyspie Ungava w prowincji Quebec, na bezludne arktyczne wyspy Ellesmere i Comwallis. Celem tej akcji było dostarczenie prawnych argumentów o efek¬tywnej okupacji tych obszarów, na poparcie roszczeń terytorialnych Kana-dy do tzw. „sektora arktycznego”, sięgającego swym wierzchołkiem aż do samego Bieguna Północnego. I choć w tak zwanym raporcie rządowym Hicklinga odparto zarzuty nie¬ludzkiego traktowania Eskimosów, to nie ulega wątpliwości, iż nagłe prze¬niesienie ich z względnie łagodnych subpolarnych warunków klimatycz¬nych prowincji Quebec w niezwykle surowe warunki podbiegunowych ar¬chipelagów, przyniosło im wiele cierpień, po których wiele rodzin eskimo-skich do dziś nie odzyskało równowagi. Po wieloletnich zabiegach Eskimosów kanadyjskich o uznanie i posza¬nowanie ich praw, dopiero 15 stycznia 1992 r., w wyniku długotrwałych procedur biurokratycznych, Kanadyjska Komisja Praw Człowieka opublikowała ra¬port, w którym oficjalnie stwierdzono, iż przymusowe przesiedlenia lnuit na Daleką Północ stanowiły pogwałcenie praw tego tubylczego ludu. Rzą¬dowy Departament do spraw Indian i Rozwoju Północy uznał wprawdzie zalecenia tego raportu za „ogólnie do przyjęcia”, ale odrzucił roszczenia finansowe Eskimosów za doznane cierpienia i zgodził się rozważyć jedynie postulat oficjalnych przeprosin lnuit oraz sfinansowania powrotu do Qu¬ébec pozostałych jeszcze przy życiu przesiedleńców oraz ich potomków. Zalecenia raportu Komisji wywołały liczne kontrowersje, ale jednocze¬śnie stały się punktem zwrotnym toczących się od lat 70-tych negocjacji między przedstawicielami kanadyjskiej społeczności Inuit a rządem fede¬ralnym Kanady na temat kompleksowego uregulowania statusu Eskimosów w tym kraju oraz określenia ich praw jako etnicznej grupy tubylczej w ra-mach kanadyjskich struktur federalnych. Dążeniem kanadyjskich lnuit w tych pertraktacjach było stworzenie na obszarach ich zamieszkania i koczo¬wania autonomicznej „małej ojczyzny”, z szerokimi, w miarę możliwości, uprawnieniami do korzystania z ziemi i wód oraz ich zasobów naturalnych i mineralnych. Podpisanie 27 kwietnia 1992 r. ukła¬du między kanadyjskim rządem, a społecznością Inuit, stało się ważnym krokiem w sprawie utworzenia na terytorium Kanady eskimoskiej administracyjnej jednostki samorządowej. Układ ten był wynikiem wcześniejszego ogólnego porozumienia, osiągnięte¬go 16 grudnia 1991 r. po długotrwałych i trudnych negocjacjach na temat zakresu lokalnej władzy Eskimosów oraz zasad finansowania ich samorządu. W dniu 4 maja 1992 r. na obszarze ogrom¬nego Terytorium Północno-Zachodniego (Northwest Territories) przeprowadzono referendum, w wyniku którego, 8 334 gło¬sujących (53%) przeciwko 7 020 (47%) wypowiedziało się za jego podzie¬leniem i wykrojeniem z jego wschodniej części (ok. 60%) ojczyzny Eski¬mosów pod nazwą Nunavut, co w ich rodzimym języku - Inuktitut -oznacza „nasz kraj”. Kolejne referendum, zorganizowane w dniach 3-5 listopada 1992 r., tym razem tylko wśród eskimoskiej ludności tubylczej północnej Kanady, zde¬cydowaną, bo 69-procentowa większością spośród 8 000 głosujących udzieliło poparcia projektowi utworzenia rozległego, półautonomicznego terytorium eskimoskiego Nunavut, zgodnie z kwietniowym Układem. Do końca 1992 r. dopracowywano szczegóły realizacji tego największego w historii Kanady porozumienia, dotyczącego ziem tubylczych. Sprawa była niebagatelna, gdyż dotyczyła obszaru prawie 2 milionów km2 obejmu¬jącego blisko 20% całego terytorium Kanady i rozciągającego się od granic prowincji Manitoba na południu, aż do rejonu Bieguna Północnego. Akty wykonawcze do kwietniowego Układu wynegocjo¬wali i podpisali: Thomas Siddon, federalny minister do spraw Indian i rejo¬nu Północy i Stephen Kakfui, minister do spraw międzyrządowych i tubyl¬czych Terytorium Północno-Zachodniego ze strony rządowej oraz James Eetooklook, przewodniczący Federacji Tungavik Nunavut (TFN - Tungavik Federation of Nunavut) w imieniu społeczności Inuit. Wspomniane re¬ferenda uznano za wstępny krok w kierunku demokratycznego prawa do realizacji postanowień Układu kwietniowego. Negocjatorzy, oczeku¬jąc, iż do roku 1993 parlament federalny zatwierdzi dotychczasowe uzgod¬nienia i podpisane przez nich dokumenty, aby nie opóźniać ich realizacji powołali 10 osobową komisję wykonawczą (Nunavut Implementation Commission) . Komisji tej powierzono, na okres przejściowy (do kwietnia 1999 r.) wy¬znaczony na inaugurację Nanavut, zadania związane z przygotowaniem tego historycznego wydarzenia. Należy podkreślić, że w tym samym czasie, kiedy negocjowano utworzenie Nu¬navut, elektorat kanadyjski odrzucił 26 października 1992 r., większością zaledwie 54,4% głosów, propozycje ustrojowych reform poszerzenia autonomii pro¬wincji Quebec i przyznania szerszych praw tubylczym grupom etnicznym Indian i Eskimosów. Ron George, przewodniczący Rady Tubyl-czej Kanady (Native Councii of Canada) oskarżył tych, którzy odrzucili propozycje reform o „uprawianie apartheidu we własnym kraju” i ostrzegł przed możliwością zastosowania przemocy przez ludność tubylczą stano¬wiącą prawie 5 % wszystkich mieszkańców Kanady . Federalna konstytucja Kanady z 1982 r., tymczasem wyraźnie „uznaje i potwierdza ... istniejące prawa pierwotne i traktatowe” Indian, Inuit i Metysów. Jednak Eskimosi kanadyjscy, nie zrażeni narastającymi przeciwnościami, upar¬cie kontynuowali swoje zabiegi o uzyskanie, na obszarze wywalczonego Nunavut, jak najszerszych uprawnień dla siebie. W dniu 16 maja 1991 r. wynegocjo¬wali na swoją korzyść uznanie największego w dziejach Kanady roszczenia do ziem tubylczych. W wyniku osiągniętego porozumienia, przyznano 17 tysiącom lnuit mieszkającym wówczas w granicach przyszłego Nunavut pra¬wa własności do obszaru 350 000 km2 (przekraczającego terytorium Pol¬ski), czyniąc z nich największych posiadaczy ziemskich w świecie. Jedno¬cześnie przyznano im 12 milionów dolarów kanadyjskich odszkodowania, płatnego w ciągu 14 lat. Porozumienie dotyczące kanadyjskich obszarów polarnych miało zakończyć toczące się od kilku dziesięcioleci spory nie tylko o prawa do ziemi, ale również do ukrytych w niej bogactw mineral¬nych, w szczególności złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, na terenach położonych na północ od sześćdziesiątego równoleżnika. Ponadto w wyniku osiągniętych porozumień przyznano Eskimosom pra¬wa do polowań, połowów i traperstwa na terenie Nunavut, jak również wy¬łączne prawa do bogactw mineralnych na obszarze 36 tysięcy km2. Na po¬zostałych terenach Nunavut, uznanych przez obie strony za federalne zie¬mie koronne, przyznano Eskimosom preferencyjne uprawnienia do ubiega¬nia się o działki oraz prawa do ich eksploatacji górniczej. Ponadto przyzna¬no Eskimosom kolejne odszkodowanie w wysokości 580 milionów dola¬rów kanadyjskich, płatne w okresie 14 lat. W zamian lnuit mieli zrzec się swoich roszczeń do pozostałych, zachodnich obszarów okrojonego Teryto¬rium Północno-Zachodniego, którego prawie 10% czterdziestotysięcznej lud¬ności stanowią lnuit. Porozumienie z 16 maja 1991 r. było czwartym z kolei, regulującym spra¬wy tubylczych roszczeń do ziemi w kanadyjskiej Arktyce. W 1984 r., w jej zachodniej części przyznano tytuły własnościowe około 2 500 lnuit na ob¬szarze 35 000 mil2, w marcu 1990 r., w prowincji Jukon nadano tytuły wła¬sności około 7000 Indian na obszarze 16 000 mil2, w tymże miesiącu 13 000 Metysów indiańskich Dene otrzymało tytuły własności na obszarze 70 000 mil2 terenów polarnych i subpolarnych tej prowincji. Porozumienie z 1991 r. poddano 16 marca 1992 r. pod referendum zorganizowane na tere¬nach przyszłego Nunavut, zakładając iż po ich aprobacie, zostanie tam, utworzona nowa jednostka administracyj¬na Kanady, nie posiadająca wprawdzie statusu prowincji, ale z własnym wybieralnym demokratycznie parlamentem i rządem, podobnym do władz prowincji Jukon i Terytorium Północno-Zachodniego. 4. Rozwój gospodarczy i polityczny Nunavut. Przyjrzyjmy się więc bliżej tej nowej jednostce administracyjnej Kana¬dy, która stała się jednocześnie ogromną „małą ojczyzną lnuit mieszkają¬cych w tym kraju. Nunavut zajmuje l 994 000 km2 i 2/3 długości linii brze¬gowej Kanady. Dla porównania z dystansami w skali europejskiej: Nunavut rozciąga się z północy na poradnie na długość równą odległości od Nordkapu po Sycylię, a z zachodu na wschód na długość równą odległości Irlandii od Ukrainy. Na tym obszarze żyje ok. 25 000 mieszkańców, z których 85% to lnuit . Mieszkają oni w rozsianych na tym rozległym terytorium 28 osie¬dlach, liczących od 18 do 4 500 mieszkańców. Nunavut należy więc do najrzadziej zaludnionych obszarów na świecie, gdzie jeden mieszkaniec przy¬pada na 80 km2. Nunavut jest krajem niemal całkowicie pozbawionym dróg, których łączna długość liczy tam 21 km, po których jeździ 2 500 pojazdów mechanicznych. Tak więc głównymi środkami komunikacji są samoloty i śmigłowce oraz skutery śnieżne, nie licząc tradycyjnych eskimoskich psich zaprzęgów. Społeczeństwo Nunavut jest wyjątkowo młode, a wiek połowy jego mieszkańców nie przekracza 20 lat, zaś 56% to osoby poniżej 24 lat. Przy tym, dynamika urodzin jest tam wielokrotnie wyższa od średniej kana¬dyjskiej. Na obszarze Nunavut leży 12 największych wysp Kanady, w tym na wschodzie największa z nich Wyspa Baffina, licząca 507 451 km2 a na najdalszym, północnym, krańcu drugiej wielkiej arktycznej Wyspy Ellemere wznosi się na wysokość 2 616 m. Mount Barbeau, najwyższy w Kanadzie szczyt poza Górami Skalistymi. Wyspę tę pokrywa¬ją rozległe lodowce, których miąższość sięga 900 m. W lutym 1979 r., na tamtejszej stacji meteorologicznej Eureka, odnotowano najniższą w Kana¬dzie średnią temperaturę miesiąca -47°C, podczas gdy średnia temperatura stycznia w tej części Nunavut wynosi -35°C. Zima w Nunavut trwa około 9 miesięcy, od września do maja. W tym czasie kanały wodne, oddzielające od siebie liczne wyspy arktycznych archipelagów skuwa lód, umożliwiając przemieszczanie się z wyspy na wyspę za pomocą skuterów śnieżnych i psich zaprzęgów. Północne koło podbiegunowe (66° szer. płn.) przecina prawie na pół północne i południowe części Nunavut. Na północ od tej linii występują długie, zależnie od geograficznego położenia, dni i noce polarne, regulują¬ce rytm rodzinnego i społecznego życia tamtejszych mieszkańców. Największe zabudowania stolicy Nunavut, Iqaluit są zarazem najbrzydsze. Jeden z głównych budynków mieszkalnych na wzgórzu, otwarty w 1970 r. przez królową Elżbietę II, mieści nawet teatr i basen pływacki, ale z zewnątrz wygląda jak obskurny brudno-żółty monolit. W stolicy znajduje się też je¬dyny na całe terytorium szpital na 34 łóżka. Z kolei szkoła podstawowa, mieszcząca się w pozbawionym okien prefabrykowanym budynku typu kon-tenerowego, przypomina stację kosmiczną w księżycowym krajobrazie. Bu¬dynek przeznaczony przez radę miejską na tymczasową siedzibę legislatury Nunavut mieści się przy bezimiennej uliczce na wprost składu firmy Yamaha z porozrzucanymi wrakami śnieżnych skuterów. Jedną z niewielu du¬żych i pięknych architektonicznie budowli jest stojący na wzgórzu śnieżno¬biały kościół anglikański w kształcie wielkiego igloo. lnuit odcinają się od brzydoty swej stolicy, podkreślając, iż została ona w całości wzniesiona przez qallumaat [białego człowieka] i jest architektonicznie obca eskimoskiej kulturze i jej tradycjom. Snując ambitne plany na przy¬szłość, zapowiadaj ą iż wzniosą w tym miejscu pierwszą na świecie arktyczną stolicę. Na poparcie tej zapowiedzi dodają, iż już samo nadanie Nunavut statusu stolicy wywołało tam boom gospodarczy. Liczba mieszkańców Iqaluit w krótkim czasie wzrosła z 3500 do prawie 5000 i wszystko wskazuje na to, iż będzie nadal rosnąć, wyprzedzając rozwój infrastruktury stolicy. Choć odsetki od odszkodowań stanowią tu pewne zabezpieczenie, to na pewno nie zaspokoją wszystkich potrzeb. Ale potencjalne bogactwa, jakie kryje w sobie zmarznięta ziemia Nunavut, zwłaszcza złoża ropy naftowej, gazu ziemnego, ołowiu, cynku, złota i srebra pozwalają żywić nadzieję na przyciągnięcie kapitału z zewnątrz, choćby takich prywatnych kompanii, jak utworzona w 1993 r. Nunavut Tunngavik Inc. Na razie, w 1998 r. przy¬znano stolicy 53 miliony dolarów na inwestycje, co rokuje ok. 10 procento¬we tempo jej rozwoju. Mimo to, niektórzy powątpiewają, czy zamiłowanie do architektonicznej estetyki i eskimoskich tradycji ma szansę w starciu z rozpoczętą już, nieokiełznaną pogonią za łatwym, szybkim i dużym zy¬skiem. Budowa okazałej reprezentacyjnej siedziby parlamentu Nunavut, sty¬lizowanej na kształt igloo, już wywołała pierwsze kontrowersje architekto¬niczne i finansowe. Na razie więc buduje się w nowej stolicy, z pośpiechem dziesiątki mieszkań dla pracowników organizującej się administracji, czę¬sto w betonowych blokowiskach, krytykowanych przez społeczność Inuit w całej Arktyce jako sprzeczne z eskimoskimi tradycjami. Robotnicy nowo założonego eskimoskiego przedsiębiorstwa budowlanego Nunavut Construction Corp. pracują po 10 godzin na dobę mimo siarczystych mrozów. Rząd Nunavut podjął walkę z negatywnymi skutkami społecznymi boomu eko¬nomicznego i niekontrolowanym napływem do nie przygotowanej na to sto¬licy dużych mas bezrobotnych poszukujących pracy. Piękno krajobrazu Wyspy Baffma, z Iqaluit i licznymi parkami narodo¬wymi oraz rezerwatami zwierzyny polarnej stwarza szansę na zorganizowa¬nie wysoko dochodowej turystyki, z rozwojem której władze Nunavut wią¬żą duże nadzieje . Główną przeszkodę w tym stanowią niezwykle wysokie koszty transportu, zwłaszcza lotniczego, do niedostępnych rejonów arktycznych, wzbudzających największe zainteresowanie turystyki polarnej. W tych warunkach nieocenione okazują się usługi eskimoskich pilotów , kierow¬ców śnieżnych pojazdów, poganiaczy psów i myśliwych jedynych którzy w zupełności posiedli umiejętność bezpiecznego poruszania się w środowi¬sku polarnym. Podróżowanie, bowiem między 28 osadami Nunavut przy¬pomina trochę podróże kosmiczne i przemieszczanie się z jednej planety na drugą przez zupełnie pustą przestrzeń. Nunavut jest pierwszą w Kanadzie jednostką administracyjną, która powołała specjalne ministerstwa do spraw ekorozwoju, kultury, języka oraz starszyzny i młodzieży. Eskimosi kanadyjscy przywiązują ogromną wagę do pielęgnowania, w swej „małej ojczyźnie”, tradycyjnej symboliki Inuit. Dają temu wyraz w licznych działaniach łączących współczesną nowoczesność z eskimoską tradycją. Na przykład białe tablice rejestracyjne pojazdów mechanicznych Nunavut zaprojektowano w kształcie sylwetki niedźwiedzia polarnego z napisem: „Odwiedź kanadyjską Arktykę” . Obecnie, na rynku pracy Nunavut, około 1500-2000 lnuit jest zatrudnio¬nych stale lub dorywczo przy produkcji wyrobów artystycznych: rzeźb ze steatytu i kości oraz grafiki, z których słyną w świecie Eskimosi kanadyj¬scy. Powołane w 1998 r. Stowarzyszenie Sztuki i Rzemiosła Nunavut (Nu¬navut Arts and Crafts Association) podjęło się zadania przekształcenia sztuki eskimoskiej w ważną i dochodową regionalną gałąź produkcji. W celu podniesienia poziomu artystycznego wyro¬bów i poszerzenia ich oferty, założono specjalne kolegium (Nunavut Arctic College), w którym młodzież uczy się także wyrobu eskimoskiej biżuterii, która już wzbudziła zainteresowanie na rynkach zagranicznych, 5. Pierwsze wybory parlamentarne. W połowie lutego 1999 r. odbyły się na terenie tej przyszłej jednostki admini¬stracyjnej wybory, mające wyłonić jej władze legislacyjne. W ich wyniku wybrano 19 osobowy parlament Nunavut, w skład którego weszło 15 lnuit, a wśród nich wielu zagorzałych zwolenników tendencji decentralizacyjnych. Pozostali to qallumaat, jak w języku lnuktitut nazywani są biali. Spośród 11 kandydujących kobiet wybrano tylko jedną, Eskimoskę, ale ambitnym zamie¬rzeniem samorządu lnuit jest wprowadzenie, zgodnie z tradycją tego ludu, pierwszego w świecie absolutnego równouprawnienia płci we władzach, przez wprowadzenie między innymi ordynacji wyborczej, przewidującej przed¬stawicielstwo jednej kobiety i jednego mężczyzny z każdego okręgu. Te pierwsze w historii Eskimosów kanadyjskich demokratyczne wybo¬ry, z udziałem 12210 uprawnionych do głosowania , były dla nich nowym niezwykłym, doświadczeniem w procesie budzenia się ich świadomości na¬rodowej i budowania społeczeństwa obywatelskiego. Było to zarazem prak¬tyczne przygotowanie do czynnego udziału w lokalnym samorządzie, z cze¬go społeczność lnuit zdała egzamin, o czym świadczą liczne niezwykle doj¬rzałe wypowiedzi i działania kandydatów, wiążących, niekiedy w sposób zaskakujący, stare eskimoskie zwyczaje i tradycje z wymaganiami nowo¬czesnych wyborów demokratycznych. Wszyscy obserwatorzy zgodnie przy¬znawali, że takiej bezpartyjnej kampanii wyborczej, przebiegającej pod ha¬słem „polityka i uprzejmość, Kanada dotąd nie oglądała. Jedna z kandydatek, Malaya Papatsie, zgodnie z tradycją wyścieliła doj¬ście do swego miejskiego, mocno zniszczonego domu, skórami karibu, aby pokazać, iż przyszła stolica Nunavut wymaga budowy chodników oraz, aby odwiedzający ją członkowie starszyzny lnuit nie pośliznęli się i nie upadli. Kandydaci przemierzali na śnieżnych skuterach setki kilometrów lodo¬wych pustkowi, by dotrzeć do swoich wyborców rozsianych na bezkresnych przestrzeniach Nunavut. Z kolei Kelvin Ng wynajął do spółki ze swoim kontrkandydatem, kosztem kilku tysięcy dolarów samolot, aby dotrzeć do 22 swoich wyborców, żyjących w dwóch odosobnionych eskimoskich osa¬dach. 71 kandydatów, startujących bez wsparcia partii politycznych, nie ist-niejących w Nunavut, w 19 okręgach wyborczych oraz ich wyborcy, musie¬li w zimowych warunkach arktycznych pokonywać przeszkody nieznane wyborcom w innych szerokościach geograficznych. 6. Obowiązująca ustawa zasadnicza. Lata dziewięćdziesiąte upłynęły w Kanadzie na intensywnych przygoto¬waniach do stworzenia silnego zaplecza legislacyjnego, organizacyjnego i finansowego dla terminowej realizacji Nunavut przed końcem stulecia. Przyjęty w 1993 roku przez parlament kanadyjski Nunavut Act – 1993, c. 28 , określił zasady działania przyszłego rządu, parlamentu, systemu sądownictwa, zarządzania terenami, terenów chronionych, jak również chronologii następnych przedsięwzięć aż do proklamacji nowego terytorium. Po przyjęciu w dniu 13 czerwca 1998 poprawki do Konstytucji w sprawie Nunavut [Constitution Act, 1999 (Nunavut)] i przeprowadzonych wyborach w dniu 15 lutego 1999 roku Terytorium Nunavut zostało oficjalnie proklamowane i przyjęte do Konfederacji Kanady w dniu 1 kwietnia 1999 roku. Na rok przed inauguracją Nunavut, w dniu 7 stycznia 1998 r., miała miejsce w Kanadzie znamienna ceremonia z udziałem przedstawicieli organizacji In¬dian i Eskimosów, podczas której Jane Stewart, minister do spraw Indian i Rozwoju Północy, wyraziła w imieniu rządu federalnego formalne prze¬prosiny za sposób traktowania Indian oraz lnuit przez europejskich osadni¬ków od XV wieku. Te przeprosiny i solenna obietnica zmiany polityki rzą¬dowej wobec ludności tubylczej, były wynikiem zaleceń raportu królewskiej komisji, która badała warunki ich życia oraz orzeczenia Sądu Najwyższego Kanady, wydanego w grudniu 1997 r., po zbadaniu tytułów własności do zie¬mi tubylczej. Przeprosiny zostały przyjęte, choć niektórzy radykalni działa¬cze tubylczy uznali zawarte w nich wyrażenie „głęboki żal za nieadekwatne i niewystarczające. Po okresie cierpień, upokorzeń i walki lnuit o należne im prawa i po kilku latach twardych negocjacji i intensywnych przygotowań organizacyjnych, nadszedł wreszcie l kwietnia 1999 r., oczekiwany dzień uroczystej inauguracji Nunavut. W wydanym oświadczeniu władze stwier-dziły między innymi, że „Utworzenie Nunavut jest wydarzeniem historycz¬nym. Wynikiem tego wydarzenia mapa Kanady uległa zmianie po raz pierwszy od 1949 roku, kiedy Nowa Funlandia przystąpiła do federacji. Uroczystość l kwiet¬nia była kulminacją dziesiątków lat wytężonej pracy wielu ludzi i osiągnię¬ciem godnym uczczenia przez wszystkich Kanadyjczyków. Dla Inuit, to te¬rytorium było zawsze Nunavut - „naszą ziemią, ojczyzną przodków od tysięcy lat. Ludność Nunavut będzie miała rząd otwarty i reprezentatywny, w którym, od wyborów, mogą uczestniczyć wszyscy mieszkańcy”. Podczas ceremonii z okazji inauguracji Nunavut, zorganizowanej l kwietnia 1999 r. w Huli (Quebec), odbył się festiwal kultury Inuit z udziałem eskimoskich zespołów sportowych, tanecznych i wokalnych, w tym dzie¬cięcych, występujących w tradycyjnych strojach. Następnie na Esplanadzie Prowincji wciągnięto uroczyście na maszt flagę Nunavut obok flag innych kanadyjskich prowincji, a następnie zaprezentowano formalnie emblemat nowego terytorium i odsłonięte mapę Kanady z nowym podziałem terytorialnym kraju. Tego samego dnia podobna uroczystość odbyła się w lqaluit, stolicy Nunavut. Szczególnym wyrazem przywiązania Inuit do tradycji są zaprojektowa¬ne przez eskimoskich artystów herb i flaga Nunavut zdominowane przez rodzimą symbolikę. Ich dominującymi barwami są błękit i złoto, symboli¬zujące bogactwa ziemi, morza i nieba. Kolory czerwony i biały na fladze symbolizują związek Nunavut z Kanadą. Tradycyjny eskimoski pomnik kamienny inuksuk w kształcie człowieka z rozłożonymi rękami, stawiany w miejscach kultu i na szlakach, ma być drogowskazem na drodze lnuit ku przyszłości . Obok, kamienna lampka tranowa qulliq, symbolizuje światłość i ciepło w rodzinie i społeczności eskimoskiej. Gwiazda Polarna (Niqirtsuituq), będąca odwiecznym drogowskazem eskimoskich żeglarzy, pozostaje niezmiennym symbolem tradycyjnego przywództwa starszyzny Inuit. Wklę¬sły łuk w herbie, złożony z pięciu złotych kół na tle firmamentu, nawiązuje do życiodajnych właściwości słońca, wznoszącego się ponad horyzont i chowającego się pod widnokręgiem, w niezwykłym cyklu dni i nocy oraz pór roku w Nunavut. Herb zwieńcza lodowe igloo, symbolizujące tradycyj¬ny styl życia i przetrwania lnuit. Umieszczona na nim korona królewska jest symbolem legislatury Nunavut, działającej dla dobra całego terytorium oraz jego związku i równorzędności z pozostałymi terytoriami i prowincja¬mi Kanadyjskiej Konfederacji. Herb Nunavut podtrzymują, z lewej tuktu (karibu), zaś z prawej qilalugaq tugaalik (narwal), reprezentujące arktyczny świat zwierząt lądowych i morskich, będących wspólnym dziedzictwem naturalnym Nunavut i podstawą bytu jego mieszkańców. Podzielona pod¬stawa herbu, w swej lewej części - lądowej - przedstawia tundrę z jej trze¬ma arktycznymi kwiatami, zaś w prawej - morskiej części - dominujący w Arktyce lód. U dołu, motto w języku eskimoskim: „unavut sanginivut” oznacza: „Nunavut naszą siłą ”. Obywatele Kanady przyjęli utworzenie Nunavut z mieszanymi uczucia¬mi. Jedni uznali je za rzadkie, cenne i godne naśladowania wydarzenie w świecie nietolerancji. Inni natomiast okrzyknęli je marnotrawstwem pie¬niędzy (90% budżetu Nunavut pochodzi z kasy rządowej) i niebezpiecznym precedensem wspierania plemiennego rasizmu, przypominającego Bantu-stany RPA w stylu apartheidu. Władzę ustawodawczą w Nunavut sprawuje parlament złożony z 19 de¬putowanych, zaś władzę wykonawczą rząd składający się z premiera i 7 ministrów. W Nunavut jest około 2000 stanowisk terytorialnych i municy¬palnych, z tego w stolicy około 900. Władze Nunavut napotykają jednak na poważne trudności kadrowe. I choć większość ministerialnych stanowisk w nowym rządzie zdołali obsa¬dzić lnuit, to już ich zastępcami są przeważnie ludzie z dawnej administracji Terytoriów Północno-Zachodnich. Mimo, iż sytuacja pod tym wzglę¬dem jest nieco lepsza wśród średniej i niższej kadry urzędniczej, to nieła¬two będzie Eskimosom obsadzić, zgodnie z planem rozwoju do 2008 roku, przysługujących im 85% przewidzianych 600 stanowisk, zgodnie z założe¬niami decentralizacyjnymi. Będzie to na pewno wymagało intensyfikacji kosztownej edukacji młodzieży. Obok urzędowych języków Kanady: angielskiego i francuskiego, trze¬cim językiem urzędowym Nunavutjest eskimoski Inuktitut, co oznacza w tym Języku „na sposób Inuit. Ta odmiana języka eskimoskiego liczy sie¬dem dialektów, które dzielą się na siedemnaście narzeczy lokalnych, w tym najbardziej rozpowszechniony dialekt Innuinaqtun, używany w zachodniej części regionu Kitikmeot. Nunavummiut, czyli eskimoscy mieszkańcy Nunavut używają dwóch systemów pisma: alfabetu łacińskiego oraz wspomnia¬nego wcześniej alfabetu sylabicznego. W dążeniu do zachowania języka, będącego podstawowym spoiwem jedności i tożsamości Inuit, wprowadzo¬no w szkolnictwie Nunavut obowiązkowe nauczanie języka eskimoskiego do czwartej klasy szkoły podstawowej i nadobowiązkowe nauczanie w kla¬sach wyższych. 7. Działalność międzynarodowa. Podobnie jak społeczności eskimoskie w innych krajach, również lnuit z Nunavut uczestniczą w okołobiegunowych programach trwałego i zrów¬noważonego rozwoju Arktyki. Na terenie Kanady umieszczono aż pięć spo¬śród jedenastu ekorozwojowych programów ICC. Pierwszy z nich, dotyczący tubylczej wiedzy ekologicznej Nunavik (Nunavik Indigenous Enyironmental Knowledge Project), ma na celu promocję i praktyczne zastosowanie w nowoczesnych procesach ekorozwojowych tradycyjnej wie¬dzy eskimoskiej o środowisku polarnym, szczególnie na obszarach obję¬tych władzą samorządową lnuit. Drugi z programów, dotyczący eskimo¬skich komercyjnych polowań na karibu na Labradorze (Labrador Inuit Commercial Caribu Hunt Project), dotyczy zarówno ochrony tych zwierząt, jak też zapewnienia dostaw na rynek wysokiej jakości ich mięsa, skór i poroża z rejonu Labradoru, gdzie żyją największe na świecie ich stada, szacowane na ponad 700 tysięcy sztuk. Z kolei program Centrum rozwoju krawiectwa w Ivaluvut (Ivaluvut Sewing Centre Combined Daycare Project) ma na celu dostarczenie eskimoskim kobietom godziwej pracy i możliwości rozwoju przez szkolenie ich wrodzonych talentów w zakresie produkcji tradycyjnej odzieży skórzanej i futrzanej oraz zorganizowanie dla nich całodziennej opieki socjalnej. Wreszcie spółdzielczy program zagospodarowania dzikiej zwierzyny w rejonie Inuvialuit (Cooperatiye Wildlife Management in the Inuvialuit Region) ma na celu zorganizowanie tam myślistwa i połowów, zgodnie z wymaganiami ochrony środowiska i ekosystemów, w szczegól¬ności zaś ochrony zagrożonych zwierząt polarnych. Ostatni z kanadyjskich programów ekorozwojowych dotyczy organizacji polowań na foki w rejo¬nie Pangnirtung na Wyspie Baffma (Seal Hunting Pangnirtung Project). Wszystkie wymienione programy ICC, oparte na transgranicznej współpracy Eskimosów w Arktyce, zostały włączone do zamierzeń administracyj¬nych Nunavut, którego mieszkańcy czują się ważną częścią okołobiegunowej wspólnoty Inuit. Ważną rolę międzynarodową pełni również organizacja IASSA (International Arctic Social Sciences Association) , zrzeszająca naukowców zajmujących się kulturą, nauką, historią, ekonomią, polityką, problemami socjologicznymi, psychologicznymi, medycznymi, demograficznymi, antropologią, językoznawstwem i dyscyplinami pokrewnymi dotyczącymi Arktyki. Jesteśmy świadkami przebudzenia państwowości Narodu, który po latach ignorancji przez społeczność międzynarodową i życia w izolacji odnajduje swoje należne mu miejsce w Świecie. Terytorium Nunavut ściśle współpracuje z Grenlandią, Terytorium Północno-Zachodnim, Terytorium Yucon, Alaską i Eskimosami zamieszkałymi wschodnią Syberię. Naród eskimoski jednoczy swoje starania o należne im prawa i interesy w regionie okołobiegunowym, w szczególności w zakresie praw do ziemi, bogactw naturalnych, rybołówstwa, ochrony środowiska oraz praw człowieka i obywatela.
Posted on: Sun, 10 Nov 2013 22:40:07 +0000