Ang Petisyon sa Pagmugna sa Pueblo sa Naval Prof. Rolando O. Borrinaga, Ph.D. (Pamulong sa Naval Pueblo Day sa niaging tuig, Sept. 26, 2012.) Maayong buntag sa atong tanan. Para sa atong programa karong buntaga, akong basahon ang hinubad sa Binisaya nga kasulatan sa orihinal nga petisyon nga nakapamugna sa pueblo sa Naval niadtong tuig 1860. Niadtong Marso 22, karon tuiga (2012), ning-adto ko sa Philippine National Archives sa may Luneta sa Manila aron mag-research. Samtang nagpakli-pakli ko sa mga dokumento sa “Ereccion de Pueblos” volumes, disgrasya nga akong nakit-an ang usa ka file nga sa ibabaw adunay nakasulat nga “visita de Nasombol del pueblo de Biliran provincia de Leyte.” Niadtong adlawa pa lang ko nakahibalag sa pulong nga Nasombol. Apan sa dihang gibasa na nako ang hanap nga sinulat sa sulod niini, akong nahibaluan nga ang 13 ka pahina nga file mao ang nag-inusara nga kopya sa mga papeles sa pagmugna sa pueblo sa Naval. Tulo (3) lang ka pahina ang petisyon; ang uban nga mga pahina dunay endorsements sa pila ka mga opisyales nga gi-konsulta bahin niini. Excited kaayo ko sa akong nadiskubrihan. Niadto mismong adlawa, nag-text ko kang Mayor Susan Parilla ug Vice-Mayor Redy Villordon, nagpahibalo nga ako nang naagian sa National Archives ang petisyon ug mga papeles sa pagmugna sa pueblo sa Naval. Nagpa-xerox ko ug kopya sa orihinal, ug nagpa-xerox pod ko ug laing kopya aron ipa-frame ug i-intrigar kang mayor para sa munisipyo. Pag-uli nako sa Tacloban, akong gihinay-hinayan pagbasa ug pagkopya ang hanap na nga sinulatan nga Espanyol. Gikuhaan nako ug digital picture ang kada pahina aron puyde ma blow-up sa computer ang mga hanap na kaayo nga mga letra ug pulong. Pagkahuman niini, akong gi-encode sa computer ang Espanyol nga texto. Unya, gamit ang translator software ug Spanish-to-English dictionaries, akong gihubad ang Espanyol nga kasulat ngadto sa English. Mga duha na ka semana ang naglagbay, ako na pod gihubad sa Binisaya ang English translation aron akong basahon dinhi. Ang gibuhat sa mga tigpundar sa Naval tugma kaayo sa tema sa atong selebrasyon karon nga: “In Unity, Nothing is Impossible” o “Sa Pagkahiusa, Walay Imposible.” Mao ni ang Binisaya nga paghubad sa kasulatan sa petisyon: “Pinakahalangdon nga Senyor: “Ang teniente ug mga principales sa visita sa Nasombol, nga sakop sa pueblo sa Biliran sa Provincia sa Leyte, atubangan sa Imong Excelencia sa pamaagi nga labing maayong ipadayon ug ipaabot sa diretsuhay, nagpakita nga puno sa pagka mainalagdon ug pagtahud nga magpahayag: nga kini nga visita makita nga duol kaayo ug hapit makanit sa usa pa nga ginganlan ug Bagombong, ug ang duha [ka visita] nagmugna sumala sa ilang kahimtang nga himoon nga usa ka poblacion o lungsod. Kung itampo, aduna silay sobra upat ka gatos (400) ka tributos, o magbarayad sa buhis, lakip ang walo (8) ka Cabezas de Barangay, upat (4) niini gikan sa Nasombol ug ang laing upat (4) gikan sa Bagombong. Ug nagpuyo kini sila sa habagatan sa ilang sabakan sa Biliran, gikan diin layo sila ug bali upat (4) ka oras pinaagi sa baktasan sa yuta, ug molabang pa sa ubay-ubay nga mga bukid ug muubog sa pila ka mga salug nga lagmit makahatag ug kalisod ug kahadlok sa panahon sa uwan ug baha. Ug bahin sa paglayag sa samang distansiya, nanginahanglan kini ug pagbugsay nga moagi sa usa ka tinuod nga lisod nga agianan [sa dagat] nga makapabalaka sa panahon sa callar [diin linaw kaayo ang dagat ug walay hangin nga muhuyop sa layag sa sakayan], ug diin klaro ang peligro nga masikop sa mga Moros, nga tungod sa ilang nabatasanan nga pamirata kanunay mo-atake sa mga kabaybayonan, ug nga ang mga nabiktima nila dili lamang pipila nga puyde mahitala dinhi niini nga dokumento. Tungod niini nga rason, namiling sila ug paagi nga mahiuna sa pagpamati sa administrasyon sa Hustisya sa Nasud ug nagtudlo ngadto sa pagpalabi sa sagdon ug direksiyon gikan sa [kaugalingon nga] Gobernadorcillo, usa nga puyde o kinahanglan malauman para niini; mao ni ang gilauman. O manligwat sila ug utang nga buot gikan sa sawug [sa imong korte]. Ug sa laktud pa, nangita sila ug kaugalingnan sa pagpahimulos sa tanan mga bintaha ug kahimyang nga, sa tanan nga katarungan, kaangayan lang matagamtaman [dinhi] sa ilang mga visita [nga gipuy-an]. “Ubos sa mao nga panghunahuna, ug sa walay pagtago gikan sa superyor nga paghusay sa Imong Excelencia, ang pagbulag niining visita sa Nasombol gikan sa iyang kaulohan, ang Biliran, ug ang pakighiusa sa Bagombong ug ang pagtiros sa duha ngadto sa usa ka pormal nga pueblo nga adunay Gobernadorcillo nga mangulo niini gawas sa Biliran, magresulta sa paghatag ug dako nga mga bintaha ug labihan nga pag-usbaw sa mga tributos [o buhis] ug sa kinamaayohan nga pagdumala sa ilang lumulupyo, sama sa panguma ug pananom sa kadam-an. Ug ang mga pamalaud alang sa kaayohan sa mga lumad, nga nagagikan sa pangarit ug pag-agma sa usa ka Gobernadorcillo nga naa sa duol, puyde mamugna, nga angay sa napanahon na nga pagbulag gikan sa Biliran ug sa musunod nga pagtukod sa pueblo nga, engkaso ang hangyo sa mga tigpasiugda mahatagan ug labaw nga pagtahud, tawgon kini nga pueblo sa Naval. “Ang mga naghangyo aduna’y dungog nga ipadayag sa Imong Excelencia ang igo nga legal nga pundasyon nga makasuporta niini nga aplikasyon. Dili kini momenos sa paghangyo, inubanan sa tim-us nga pagpahiubos, nga ang gihinabihan nga visita sa Nasombol, isip nahimutang sa usa ka lapad kaayo ug maanindot nga patag nga duol sa dagat ug igo-igo ang katambok sa yuta, ug anaa na karon sa positibo nga kabuot nga muuswag inubanan sa panahon ngadto sa pagka pueblo nga halangdon [sa uban]. Wala nay lain nga makatarunganon pa niini, ang pagka angayan (sa panahon nga makab-ot ang katuyuan) nga ania dinhi nagpuyo ang Gobernadorcillo, tungod sa bintaha niini nga sitwasyon ug sa uban pang kahimtang nga nakapalibot niini. Labihan lang kini kaangayan ug kamatarung tungod kay ang gitala nga visita aduna nay igo-igo kalu-ag nga simbahan ug inubanan sa Casa Real (o balay sa gobyerno) ug tribunal (o munisipyo), nga adunay balwarte nga hinimo sa kahoy ug igo ang konstruksiyon didto sa baybayon sa maong visita. “Ang mga tigpasiugda matinuuron sa tanan nga ebidensiya nga ilang gibungat ug wala itago gikan sa makinaadmanon ug labaw nga pagsantop sa Imong Excelencia, ang posible ug napanahon nga kaayuhan nga isumat diha sa sawug [sa korte] sa mga moatubang bahin sa pagbulag nga gihangyo sa Imong Excelencia. Molakat sila puno sa pagsalig nga makapadasig sa kalag sa mga ginsakupan, [nga mao] ang kaluoy sa Imong Excelencia nga kanunay itugot aron maminaw sa mga pangamuyo niadtong mga nagsalig sa katarong sa [ilang] mga katuyuan. Moabot sila nga mapinaubsanon mopahayag sa ilang hangyo atubangan sa bantugan nga kaluoy sa Imong Excelencia, makimaluoy uban sa tanang pagtahud nga ang [hukom] nga itugyan nagtimbangtimbang sa tanan nga gipahayag, ug gipaagi sa katarungan nga kanunay gitugot ug nagagikan sa Imong Excelencia; ug itugyan ang pagtugot niini nga petisyon karon, nga nag-inusara nga ipasunod alang sa pinakamahapsay nga pagdumala ug kaayuhan sa mga lumulupyo niining [duha] ka mga visita, ug sa posible nga pag-usbaw sa interes sa kaharian gikan niining dapita. “Imong Excelencia, uban ang pagpahiubos ug tim-us nga pagtahud, naghangyo sila ug naghingyap nga matugyan ug gasa nga pagtugot kini nga aplikasyon, nga mao ang grasya ug tinigamnan nga pabor nga ilang gilauman gikan sa maluluy-on nga kasingkasing sa Imong Excelencia, kinsang kinabuhi gipanalipdan sa Ginoo pinaagi sa hilawig ug malipayon nga mga katuigan alang sa kaayuhan ug kalipayan niining mga Isla [sa Pilipinas]. Ug nanumpa sila nga dili manukad gikan sa malisya o maut nga katuyuan.” Mao kini ang gisulat sa petisyon nga gipirmahan sa Nasombol niadtong petsa 28 sa Enero, 1857. Ang tigpasiugda nga mga principales gikan sa visita sa Nasombol mao sila Narciso Napulis, ang teniente sa Nasombol; Seberino Saberon, nga usa ka Cabeza sa Barangay; Pedro de la Torre; Francisco Corpin; Trocio Sancap; Pablo Sabonido; Luciano Sabondo; ug Miano Morron. Ang tigpasiugda nga mga principales gikan sa visita sa Bagombong mao sila Carlos Taburo Caparo; Antonio Abigas; Ygnacio Sabenay; Angelio Sandigan; Esteban Ebajo; Domingo Dopal, nga usa ka Cabeza de Barangay; ug Bernardino Lavete. Ang naghatag sa visto bueno o katugutan mao si Padre Juan Garcia Inocentes, kura parroco sa Parokya sa Biliran gikan sa 1839 ngadto sa 1861. Gikan sa Enero 1857, nahuman ang proseso sa petisyon ug pagka kumpleto sa pueblo sa Naval dihang gitukod na kini nga bag-o ug lain nga parokya niadtong Septiembre 26, 1860. Ug karon adlawa atong gisaulog ang ika-152 ka anibersaryo sa atong lungsod. Una nako tapuson kini nga pamulong, akong ipahibalo nga human na ang akong talaan nga lima (5) ka tuig nga pag-research sa historia o kaagi sa Naval, isip akong kontribusyon ug suporta sa pagdumala sa lungsod ni Mayor Susan Parilla, Vice-Mayor Redy Villordon, ug sa ilang mga kauban nga opisyales. Nahipublikar na ang ubay-ubay sa akong mga sinulat bahin sa historia sa atong lungsod. Sa Enero pohon, medyo “big time” na ang epekto niini. Mohangyo ko nga subaybayan ninyo ang bag-o nga tele-serye sa GMA-7 nga ang title “Indio.” Starring dinhi si Senador Bong Revilla inubanan sa daghang mga sikat nga aktor ug artista sa GMA-7. Ug duna moy mamatikdan sa estorya niini nga ngalan sa lugar, mga pulong, mga tuluuhan, o mga hitabo nga mora ug dinha sa historia sa atong lungsod sa Naval ug sa probinsiya sa Biliran, ayaw lang mo ug katingala. Tungod kini kay ang akong mga sinulat gihimo nga background reading sa mga sciptwriters sa “Indio,” diin usa ako sa duha ka history consultants gikan sa University of the Philippines nga naghatag ug tambag para niining bag-o nga historical fiction nga gimugna ni Suzette Doctolero. Si Suzette usab ang nagmugna sa “Amaya,” ang unang historical fiction nga gipasalida sa telebisyon sa Pilipinas. Daghan salamat. https://facebook/photo.php?fbid=530009393683099&set=a.511721285511910.135811.100000221294883&type=3&theater
Posted on: Thu, 03 Oct 2013 03:28:01 +0000