Kürdistan Krali Sheyh Mahmud’un Anisina, Kerîm Shareza newroz com Ar$ivinden Ünlü Kürd önderi, Sheyh Said’in oglu ve Kürdistan Krali, Sheyh Mahmud(1881-1956), babasi 1909‘da Musul sehrinde shehid edildikten sonra onun yerine gecti ve bölgede toplumsal ve siyasal gelismelerde belirleyici bir rol oynadi.. Birinci Dünya savasi basladiktan sonra, 1915 yilinda kendisinin dogrudan basina gectigi bin kürd suvarisiyle Irak’in Güneyine giderek Ingilizlere karsi savasti.. Savasin bitiminden sonra 1918 yilinda Sheyh Mahmud Suleymaniye’de Kürd Hükümetini ilan etti. Ayni dönemde 11. ayin ortalarinda Britanya’nin temsilcisi Major Noel Suleymaniye’ye gelerek Sheyh Mahmud’un Hükümetini tanidi.Steven Longreck: „1900 ve 1950 yilari arasinda: Irak“ adli eserinde Sheyh Mahmud Hükümeti üzerine shöyle yaziyor: Sheyh Mahmud’un iktidari Halebce ve Suleymaniye arasindaki bölgelerden Ranya ve Rewandiz’i da kapsiyordu... Hatta bir dönem Koyi ve cevresini de onun hükümranligi altindaydi. Bu bölgelerde resmi dil Kürdce idi.. Hükümetinde ve kurumlarinda Kürd memurlarinin disinda kimseler yoktu“.Britanya’nin politikalari Sheyh Mahmud’un hosuna gitmiyordu.. Cünkü Sheyh Mahmud, onlarin bir Kürd yapilanmasindan yana olmadigini, verdikleri sözlerden cok cabuk döndüklerini biliyordu. Bundan dolayi Sheyh Mahmud 21 Mayis 1919 yilinda Ingilizlere karsi bir devrimi baslatarak Suleymaniye’de bulunan tüm Ingiliz askerlerini ve memurlarin tutuklatarak, Kürdistan Hükümetini ilan etti. Kürdistan Hükümeti bir ay bagimsizligini korudu.. Daha sonra Ingilizler, yeni silahlar ve zirhli araclarla donanmis büyük güclerle Sheyh Mahmud Hefid’in ordusuna karsi saldiriya gectiler. Ingilizler, „Derbendi Baziyan“da „berdi Qehreman“in yaninda Kürdistan Krali Sheyh Mahmud’u yarali olarak esir edip, Bagdat’ta götürdüler. Ingilizler Bagdat’ta kurdklari askeri mahkeme de daha önce Sheyh Mahmud’u idama, daha sonra da cezasini hafiflestirerek Hindistan’a sürgüne gönderdiler.Fakat iki bucuk yil tecrubeden sonra Ingilizler, Sheyh Mahmud‘suz Kürdistani kontrol edemeyeceklerini anladilar. Kürdistan’in her tarafinda bir cok olay yasaniyordu.Bundan dolayi 1922 yilinin Eylül ayinin sonunda Ingilizler Sheyh Mahmud’a Suleymaniye’ye geri dönmesi icin izin verdiler. Sheyh Mahmud, ekim ayinda Kürdistan Hükümetinin ikinci kabinesini ilan etti. Yine ayni yilinin 11. ayinda kendisini Kürdistan Krali ilan etti. Irak Krali 1. Faysal ve Ingilizler bu durumu tanimak zorunda kaldilar. Fakat Ingilizlerin bu tanima olayi sonuna kadar degildi.. 10.08.1920‘de imzalanan ve 3 maddesinde Kürdlerin ulusal haklarindan söz eden Sevres Antlasmasin iptal edilmesi ve Lozan Antlasmasinin gündeme gelmesiyle birlikte (24.07.1923‘te imzalandi) Sheyh Mahmud, isgalci Ingiltere’nin verdigi sözlerden geri dönebilecegini düsünerek, o dönemin Sovyetler Birligine yönelmeye basladi. 20 Ocak 1923 tarihinde Kürdistan Krali, Sovyetlerin Tebriz Konsuloslugu vasitasiyla Lenin’e gönderdigi bir mektupta Sovyet Hükümetinden silah istiyor, Kürdistan Hükümetini tanimasini ve diplomatik iliski kurmasi istiyor ve yardim talebinde bulunuyor.Gelismelerden haberdar olan Ingilizler, Güney Kürdistan Hükümetini yikmak icin ishi aceleye getirmeye baslayarak, Suleymaniye shehrini bombalamaya basladilar. Sheyh Mahmud, Suleymaniye terkederek Surdash daglarindaki „Casene“ magarasina yerlesti. „Bangî Heq“ gazetesi ise o magarada cikarildi. Ingilizlerin hava saldirilari durduktan sonra, Sheyh Mahmud Suleymaniye’ye geri döndü. Fakat, 1924 baharinda Irak Hükümeti Ingiliz hava güclerinin yardimiyla Sheyh Mahmud’u Suleymaniye’den cikardilar.. Sheyh Mahmud ise Güney Kürdistani terkederek Dogu Kürdistan’a gidip yerlesti.1926 yilinda Sheyh Mahmud gücleri bir defa Irak ordusuyla catismalara girdi. Ingiltere temsilcisi Kürdistan icin otonomiyi dahi reva görmemisti. Kürdlere verilen haklari o kadar azaltmistik ki, „Kürd yada Kürdce bilen memurlarin Kürdistan’da görevlendirlmesi ve Kürd dilinin bölgede resmi dil olarak“ kullanilmasi derekesinde sinirlandirilmisti.Bu kararida Ingilizler Sheyh Mahmud’a resmi olarak bir mektup araciligiyla göndermis ve kendisine „bundan fazlasini size veremeyiz!!!“ demislerdi.Irak ordusunun ve Ingiliz savas ucaklarinin düzenli saldirilari ve baskilari netecesinde, Sheyh Mahmud mecbur kalip 23.04.1927‘de onlarin dediklerini kabul etti.Bu antlasmanin saglanmasi icin Irak Icislerinin Bakanliginin Ingiliz danismani Sleymaniye’ye gelerek Sheyh Mahmud’la görüstü. Daha sonra Sheyh Mahmud, bir temsilcisini Bagdat’ta göndererek Antlasmayi imzaladi.6 Eylül 1930‘da Irak secimlerine karsi ve Kürd halkinin ulusal haklari icin, Suleymaniye’de, „Sherî Ber derkî Sera“ olarak tarihe gecen yürüyüsler oldu ve bir grup Kürd ögrenci shehid edildi ve Kürdistan’in genel durumu kötülesti.Bu dogan ortami degerlendiren Kürdistan Krali, Sheyh Mahmud Dogu Kürdistan’dan Güney Kürdistan’a gecerek, Pencewîn’i ele gecirip, özgürlestirdi. Kürdistan aydinlari ve taninan sagsiyetlerin hepsi Sheyh Mahmud’un bayragi altinda toplanarak 1931 yilinin baharinda Bagdat’ta bulunan Ingiliz temsilcisine Kürd halkinin ulusal taleplerini iceren bir deklerasyon sundular.Deklerasyonun icerigi:1) Zaxo’dan Xaniqîn’in arka taraflarini da iceren bagimsiz bir Kürd devletinin kurulmasi ve hic bir askeri yada sivil Arap memurunun bölgede kalmamasi,2) Kürdistan denilen bu bölgeler, Milliyetler Cemiyeti üzerine karar verene kadar, Ingiltere’nin gözetiminde kalmalilar,3)6 Eylül Suleymaniye’deki „ber derkî“ ayaklanmasindan sonra tutuklanan hepsinin serbest birakilmasi ve yerinden, yurdundan uzaklastirlan Kürdlerin geri dönmesi,4)Arap bölgelerinde bulunan tüm Kürd subay ve memurlarin Kürdistana geri dönmeleri...vb..Ingiltere’nin Irak sorumlusu ve o dönem Irak Basbakani olan Nuri Said, Kürdlerin bu istemleri karsisinda cilgina döndüler ve birinci ve ikinci maddeleri reddettiler.Fakat ücüncü ve dörtüncü maddeler disinda, 1931 yilinda ic lugatlar adi altinda yeni bir yasa cikardilar. Kürdlerin cogunlugu teskil ettikleri alanlarda, kürdce okuma ve yazmalilar.. Mahkemeler Kürdce yapilmalidir..Sheyh Mahmud, Hükümetin bu cevabina razi olmadi. Bundan dolayi 1931 yilinin mayis ayinda Sheyh Mahmud Irak ordusuyla Awbayik’ta cok cetin bir catismaya girdi. Fakat savasan taraflar arasindaki güc dengesizligi, Irak Hükümetinin sahip oldugu asker, silah ve ittifaklar yüzünden Sheyh Mahmud 13 Mayis 1931‘de teslim oldu. Ingilizler hemen Sheyh Mahmud’u Sema’ya, daha sonra Basraya ve en son Bagdat’ta sürdüler. Sheyh Mahmud, 1941 yilinda Resid Ali’nin Ingilizlere karsi isyani ve baskenti ele gecirmesine kadar Bagdat’ta Eh’zmiye’ye yerlestirilmisti. Bu dönem dogan kosullardan yararlanan Sheyh Mahmud, Bagdat’ti terkederek Suleymaniye geldi ve gidip kendi köyü olan „Darî Kelî“ye yerlesti. Sheyh Mahmud’un kaldigi ev, 09.10.1956 yilinda Bagad’ta bir hastanede ölene kadar tüm Kürd yurtseverlerin kiblesi olmustu. Daha sonra Kürdistan Kralinin cenazesi Bagdat’tan Suleymaniye’ye getirilerek büyük bir hürmetle Büyük Cami de(Mizgeftî Gewre) abisi Sheyh Ahmed’in yanina Kürdistan topragina gömüldü.Xebat GazetesiCev: Aso Zagrosi
Posted on: Fri, 30 Aug 2013 10:12:32 +0000
Trending Topics
Recently Viewed Topics
© 2015